Læknablaðið - 15.12.2013, Qupperneq 52

ÖLDUNGADEILD
Gert að höfuðleðri um borð í Gullfossi
Saga af 50 ára gömlu læknisverki úti á rúmsjó
Á árunum 1953-1963 var ég við nám og
störf í Danmörku og fór margsinnis heim
til Islands ýmissa erindagerða. Oftast með
Gullfossi, farþegaskipi Eimskipafélags Is-
lands, sem var í reglubundnum ferðum
milli Reykjavíkur og Kaupmannahafnar
með viðkomu í Leith. Farþegar gátu mest
orðið rúmlega 200, ef ég man rétt, og að
auki var áhöfn skipsins. Það bar því ekki
sjaldan við að á mig dæmdust ýmis lækn-
isverk fyrir farþegana, sem allmargir voru
jafnan nokkuð við aldur. Faðir minn starf-
aði í áratugi á skrifstofu Eimskipafélagsins
og þekkti því flesta yfirmenn á skipum
félagsins, og þeir vissu þannig deili á mér.
Mátti því segja að ég hafi í þessum ferðum
„setið vel við bón", ef eitthvað kom upp á
um borð! Langflest læknisverkin voru þó
sem betur fer ómerkileg og óminnisverð
utan það eitt sem hér er rifjað upp og ég
hef nýlega verið beðinn að setja á blað.
Atburðurinn varð vissulega löngu áður
en þyrlur voru notaðar til að sækja veikt
fólk eða slasað um borð í skip á rúmsjó og
aðgerð af þessu tagi heyrir því nú vonandi
í einu og öllu fyrndinni til.
Eftir að hafa lokið starfsskyldu í héraði í
lok ágúst 1959 hélt ég aftur utan með Gull-
fossi. Við brottför komst ég í kynni við
íslensk hjón, nokkru eldri en ég,,og roskna
konu, sænska, á þeirra vegum. Við áttum
vel saman og styttum okkur stundir með
því að spila bridge þegar færi gafst. Svo
var og að kvöldi þriðjudags eftir brottför
frá Leith. Veður var gott og skipið lá vel á
sjónum. Kom sér vel að vita það með tilliti
til þess sem á eftir fór. Nokkuð snemma
kvölds kom annar stýrimaður, ungur mað-
ur, hár og vörpulegur, að spilaborðinu til
okkar og var ærið vandræðalegur á svip.
Erindið var að biðja mig um að koma með
sér hið bráðasta niður í matsal yfirmanna.
Þegar niður kom blasti við heldur
ófögur sjón. Á matarborðinu lá ríflega
miðaldra karlmaður með höfuðleðrið
(galea aponeurotica) hoggið sundur nær
eyrna á milli. Féll framhlutinn fram yfir
augun, líkt og villtur Indíáni úr sögum
sem lesnar voru á mínum unglingsárum
hefði verið þar á ferð með öxi sína. Höfuð-
kúpan virtist heil og óbrotin, sárið hreint
og blæðing ótrúlega lítil. Maðurinn var
talsvert vankaður og hefur því án efa
verið með einkenni um heilahristing eða
enn frekari höfuðmeiðsl. Maðurinn var
aðstoðarmaður í vélarrúmi skipsins og
hafði fallið í einum af járnstigunum þar.
Við það hafði hann skollið með höfuðið á
brún eins þrepsins í stiganum og hoggið
sundur höfuðleðrið. Mér var sagt að mað-
urinn ætti erindi á Borgarspítalann í
Kaupmannnahöfn, meðan skipið væri þar
í höfn. Var það skoðun eða eftirlit vegna
truflaðs jafnvægisskyns, en einmitt það
kann að hafa legið bak við og valdið þessu
hrapallega slysi. Mitt verkefni var að reyna
að tjasla manninum saman þannig að
hann kæmist að minnsta kosti sjáandi á
Borgarspítalann!
Annar stýrimaður kom nú með skips-
kistuna, sem svo er nefnd, með lyfjum
og læknisáhöldum. Þar voru saumnálar
(sveignálar) af nokkrum stærðum, seymi,
nálatangir, aðrar tangir, skæri, lyfjadælur,
ýmis lyf og sitthvað annað eins og vera
ber. Hins vegar vantaði sárlega staðdeyf-
ingarlyf (prókaín, lídókaín) sem þar skyldu
vera. Féll mér við þetta nær allur ketill í
eld, því að öllum aðgerðum og saumaskap
í húð er mjög þröngur stakkur skorinn
ef staðdeyfingarlyf skortir og ekki er um
svæfingu að ræða. Að vísu var klóretýl
(Aethyli chloridum) í kistunni. Klóretýl má
nota til stuttrar frystideyfingar, ef úðað er
á húð rétt fyrir stungu. Slík frystideyfing
er samt venjulega ófullnægjandi.
Ef gera átti manninum eitthvað frekar
til góða, varð nauðsynlega að koma upp
fyllri deyfingu en tækist með frystideyf-
ingu einni og sér. Morfín átti að vísu að
vera í skipskistunni. Mér hugnaðist samt
ekki að gefa manninum morfín vegna
hættu á klígju og uppsölu, sem hefði getað
gert hugsanlegan heilaskaða enn verri.
Ég lét því í staðinn senda eftir stórum
skammti af viskíi. Fékk ég svo lipran
mann úr áhöfninni til þess að gefa mann-
inum viskíið hægt og rólega og smá vatn
eftir hvern sopa. Með þessu móti hugðist
ég ná þéttni etanóls í blóðinu, sem deyfði
verkina marktækt án þess að vera úr hófi
slævandi. Samtímis bað ég manninn sem
stýrði viskíinu að tala stöðugt við hinn
slasaða og halda honum vakandi með því
að dreifa hug hans sem kostur væri. Jafn-
framt bað ég hann um að hafa gætur á
hvort hinn slasaði fyndi fyrir klígju eða
flökurleika.
Næst var fyrir hendi að klippa hárið
niður sem næst var sáraröndunum og
laga þær. Hafði ég annan lipran mann úr
áhöfninni til þess að hjálpa mér við þetta,
og svo hinn þriðja til þess að frystideyfa
með klóretýl eftir minni forsögn. Það
kom mér í raun á óvart hve klóretýlfryst-
ingin virtist duga, en etanólverkunin var
vissulega einnig að baki. Þá kom að því að
Idungadeild
Lseknafélags íslands
Stjórn úldungadeildar
Magnús B. Einarson formaður, Þórarinn
Sveinsson ritari, Hörður Alfreðsson gjaldkeri,
Guðmundur Oddsson, Guðrún Agnarsdóttir.
öldungaráð Umsjón síðu
Jóhann Gunnar Þorbergsson, Jón Hilmar Páll Ásmundsson
Alfreðsson, Kristín Guttormsson, Sigurður E. Vefsíða: http://innri.lis.is/oldungadeild-li
Þorvaldsson, Tryggvi Ásmundsson, Valgarður
Egilsson.
600 LÆKNAblaðið 2013/99