Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Síða 127

DÖNSKU SKOPMYNDIRNAR
Johns Milton og fram að umræðunni á tímum þýsku upplýsingarinnar var
prentfrelsið aldrei markmið í sjálfu sér, heldur þjónaði ávallt æðra mark-
miði. Aftur á móti er htið svo á að það hafi sitt eigið gildi í umræðunum
um hvort rétt hafi verið að birta skopmyndimar af Múhameð, án þess að
vísað sé til æðri gæða: prentfrelsið verður að tdlgangi í sjálfum sér.
A upplýsingaröldinni var baráttan fýrir prentfrelsi meðal í ákveðnum
tilgangi. Ásetningur Kants er „lausn mannsins úr viðjum þess ósjálfræðis sem
hann á sjálfur sök á“ og til þess að ná fram þessari lausn krefst hann ,frelsi[s\
- og er þá átt við frelsið í sinni skaðlausustu mynd, þ.e.a.s. frelsi til óskertr-
ar notkunar skynseminnar á opinberiim vettvangi. [...] notkun skynseminnar
á opinberum vettvangi verður ávallt að vera frjáls, það er aðeins þessi notkun
sktmseminnar sem getur fært okkur upplýsingu.“8 Munurinn á prentfrelsi
sem meðah að ákveðnu markmiði eða sem tilgangi í sjálfum sér skiptir því
máh, vegna þess að þegar menn börðust fyrir því fram að 20. öld var það
ávallt upp að því marki sem það fór ekki út fýrir eigin takmörk, þ.e.a.s. svo
fremi sem það braut ekki í bága við lokatilgang sinn.
Þrjú dæmi frá 17., 18. og 19. öld styðja þessa fullyrðingu. Árið 1644
gaf John Milton út hið áhrifamikla rit Areopagitica, þar sem hann færði
ffam rök til vamar skoðanafrelsi og lagði til að stofnunin sem annaðist
ritskoðun yrði lögð af. Gegn ritskoðun unir hann til fjölmörg rök: Til
að byrja með höfðar hann til sómakenndar samlanda sinna, þar eð það sé
Englendingum ekki samboðið að búa við þá kaþólsku uppfinningu sem
ritskoðun sé.9 Ennffemur taldi Milton bókabrennur vera tilræði við skyn-
semina; ritskoðun gæti einfaldlega ekki virkað vegna þess að enginn maður
hefði næga dómgreind til að bera til þess að gegna starfi ritskoðanda, auk
þess sem ritskoðun ynni gegn námi almennt og sannleiksleit.
Milton er þó ekki umhugað um skoðanafrelsi skoðanaffelsisins vegna.
Frelsið er að hans dómi nauðsynleg forsenda þess að ósk Guðs verði að
8 Immanuel Kant, „Svar við spumingunni: Hvað er upplýsing?“, Elna Klatrín Jóns-
dóttdr og Anna Þorsteinsdóttir þýddu, Skímir 167. ár (haust 1993), s. 379-386, hér
s. 379-381.
9 „[Ritskoðun] fengum við ekld í arf ffá neinu fomu ríkd, stjómskipan eða kirkju,
svo vitað sé; né heldur í gegnum lagabálka forfeðra okkar, þá fýrri eða síðari;
hvað þá með einhverjum nýmóðins siðvenjum einhverrar siðbættrar borgar
eða ldrkju erlendis. Þess í stað barst hún okkur frá ókristilegustu samkundu og
gerræðislegustu rannsóknarstofhun [hér er átt við kaþólsku kirkjuna og bannhsta
hennar yfir ákveðin rit (Index Librorum Prohibitoram) - höf \ sem nokkru sinni
hefur starfað“ (John Milton, Areopagitica, ritstj. J.C. Suffolk, London, University
Tutorial Press 1968, s. 60).
I25