Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Qupperneq 130

MARKUS MECKL
Upphafsmaður einnar þessara hugmynda er faðir Johns Stuarts Mill.
James Mill og Jeremy Bentham var vel til vina og áleit hinn fyrrnefndi það
vera hlutverk sitt að breiða út nytjastefnuna sem Bentham hafði þróað. I
ritgerðinni Libeity of the Press sem hann reit 1823 höfðar hann umfram
allt til þeirrar heilbrigðu skynsemi sem allir hljóti að fallast á og felst í
því að samfélag sem byggir á siðrænum dygðum færi öllum mesm mæl-
anlegu hamingju. Að stefna að sem mestri mælanlegri hamingju væri þ\d
meginmarkmiðið í siðfræði nytjastefhunnar. Meðalið sem koma myndi að
notum við að efla siðrænar dygðir í samfélaginu taldi James Mill vera fjöl-
miðla. Almenningsálitið nýttist því sem fyrirtaks úrræði, að hans dómi, til
þess að leiða fólk á rétta slóð dygðarinnar, vegna þess að þá þurfi einstak-
lingurinn að óttast að „sannleikurinn um ósiðlegar gjörðir“17 geti orðið
lýðum ljós. I hugmyndakerfi James Mill er hlutverk prentfrelsisins skýrt
afmarkað og má því draga í efa hvort hann sæi (væri hann enn á meðal
vor) enn í almenningsálitinu það uppeldistæki sem nýst gæti við að gera
hugmynd hans um siðlegt samfélag að veruleika, ef hann stæði nú frammi
fyrir fjölmiðlasviðsetningu t.d. Paris Hilton eða Britney Spears.
Fimm árum á undan James Mill krafðist Ludwig Börne einnig þess að
komið yrði á prentffelsi í Þýskalandi, að vísu ekki í þeim tilgangi að standa
vörð um góðar dygðir, heldur í skilningi fjórða valdsins sem hefði eftir-
lit með valdhöfunum: „Almenningsálitið er ekki sérlega hliðhollt hinni
ríkjandi skipan mála hjá borgurunum og fyrir vikið verður rnálfrelsið þeim
mun þarfara. Almenningsálitið er fallvam og sé það stíflað vex það uns það
brýst hvítfyssandi yfir skorður sínar, flæðir yfir landið og hrífur allt með
sér. Fái það aftur á móti að flæða óhindrað, þá dreifir það sér eftir þúsund
lækjum í fjölskrúðugu máli og riti sem streyma eftir landinu, vökva það og
frjóvga. Landstjórnir sem halda aftur af málffelsinu vegna þess að sann-
indin sem það miðlar eru þeim óþægileg, hegða sér eins og börn sem loka
einfaldlega augunum þegar þau vilja að enginn sjái þau. En sú glórulausa
17 „Allir trúa því og lýsa yfir að ef menn hegðuðu sér almennt í samræmi við
siðrænar dygðir, þá mjrndi það tryggja hámark mannlegrar hamingju; enginn efast
um að með því móti mætti binda nær alveg enda á það eymdarástand sem í svo
hörmulega miklum mæli ríkir á jarðarkringlunni - þar sem menn særa hverjir aðra
og í stað þess að hjálpast að og gagnast öðrum ryðja þeir öðrum úr vegi, hafa af
þeim fé, villa um fyrir þeim, ræna þá og kúga - og gera á jörðinni eitthvað enn
betra en drauma um gullöld að veruleika. Ekkert í allri veröldinni getur komið að
betri nomm við að ná þessu ákjósanlegasta ástandi mála en að beita sannleikanum
gegn siðlausum athöfnum manna“ (James Mill, Liberty ofthe P?-ess, 1823, http://
www.uark.edu/depts/comminfo/cambridge/jmill.html).
128