Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2008, Blaðsíða 149

SMALAKRÓKAR
Við skulum ljúka þessum kafla með tálvitnun í Ricœur sem segir meira
en lítið um kenningar hans. Hann segist vilja skipta út egóinu, herra
sjálfe síns, fyrir sjálfið, lærisvein textans1'.44 Hinn sjálfhverfi hr. Cogito45
víkur fiuir bljúgum textanema.
Gagnrýni
Kenningar Ricœurs eru áhugavekjandi, hann var ótvírætt á réttri leið, ekki
síst er hann reyndi að fara milliveginn milli „hlutkenningarinnar“ um
sjálfið og „laukskenningarinnar“ (samkvæmt hlutkenningunni er sjálfið
e.k. sálarhlutur, samkvæmt laukskenningunni hefur það engan kjama, er á
\dssan hátt ekki til).46 Sem góður franskur matmaður Hldi Ricœur bæði
éta laukinn og eiga hann. Honum tókst það enda Frökkum ekki fisjað
saman þegar matur er annars vegar! Hvað sem afrekum Frakka líður get
ég samþykkt að frásögur séu nauðsynlegur þáttur í sjálfsgerðinni en ekki
jafnframt nægjanlegur þáttur. Ég er eiruiig samþykkur því að sjálfið sé
þrungið merkingu sem túlka verði. Auk þessa er ég sammála franska
heimspekingnum um að sjálfið sé félagslegt í eðli sínu, sjálfið er sumpart
það sem það er í krafti tengsla sinna við önnur sjálf. En ég get stjómað
hrifningu minni af framsetningarmáta Ricœurs sem oft er mjög óskýr ekki
síst vegna þess að hann er lítið fyrir að búa til konkret dæmi. Þetta er
reyndar ljóður á ráði margra meginlandsspekinga.
Annar ásteytingarsteinn minn er að mér finnst Ricœur blóta á laun,
vera meiri vitundarspekingur en hann vill viðurkenna. Hann talar eins og
hin huglæga, innsæisbundna vissa okkar um tilvist vitundar vorrar sé næg
tr)7gging fyrir því að við vitum í raun að sjálfið sé til. Gegn þessu em til
a.m.k. fjórar mikilvægar mótbámr sem Ricœur ræðir mér vitanlega ekki
(tvær em reyndar ffá mér sjálfum komnar nema ég hafi stolið þeim ómeð-
vitað). Sú fyrsta er að sjálfsskoðun að hætti Descartes geti aðeins fært okk-
ur heim sannir tun að til sé eitthvað sem hugsi, ekki að það sem hugsi sé
44 „... exchange the me, master of itself, for the self disciple of the text.“ Ricœur,
„Phenomenology and Hermeneutics“, bls. 113.
4-' Eg vísa til ljóðabókarheitisins Hr Cogito en bókin var samin af pólska skáldinu
Zbgniew Herbert.
46 Ricœur notaði ekld orðasambönd á borð við „hlut- og laukskenningu“ en gefur í
sk\Ti að hann sigh milli skers Decartes (hlutkenningarsinna) og báru þeirra
Humes og Nietzsches (laukskenningarsinna). Þetta gerir hann ekki síst í inngang-
inum að Oneself as Another, bls. 1-25.
z47