Frjáls verslun - 01.10.2008, Qupperneq 26

F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 0 8 27
e
r frelsið í samningnum Evrópska efnahagssvæðið – EES –
orsök þess að íslensku bankarnir urðu að mikilli fjármála-
bólu sem síðan sprakk í andlitið á þjóðinni? Frjálst flæði
fjármagns er ein af undirstöðureglum EES-samningsins.
Og fjármagnið flaut óhindrað; ungir menn fengu gamla
og stönduga banka í hendur. Það tók sex ár að keyra allt í klessu.
Okkar menn misstu stjórn á sér í aðhaldsleysinu. En það eru
fleiri sem hafa notið þessa sama frelsis innan EES. Hvað með Norð-
menn? Þeir eru í sömu aðstöðu, með sömu reglur í stórum dráttum
og eigin gjaldmiðil eins og Íslendingar. Og bæði löndin bjuggu við
allstönduga ríkissjóði.
Þetta má raunar heimfæra upp á enn fleiri þjóðir Evrópu þótt
þær séu innan ESB og sumar noti evru, aðrar eigin gjaldmiðla. Allar
þessar þjóðir hafa aðgang að sama innri markaði og leika þar eftir
sömu reglum.
Af hverju hafa bankarnir í öðrum löndum á evrópska efnahags-
svæðinu ekki farið sömu leið og þeir íslensku? Vaxið með ógnarhraða
í nokkur ár og svo hrunið niður á fáum dögum?
Þrír hagspekingar
En hugum sérstaklega að Íslandi og Noregi. Frjáls verzlun hefur
leitað til þriggja norskra sérfræðinga með þessa spurningu: Úr því að
regluverkið er hið sama, af hverju hafa örlög norsku bankanna ekki
orðið þau sömu og hinna íslensku?
Þessi þrír sérfræðingar hafa allir skrifað um örlög íslensku bank-
anna. Bankahrunið er mikið rannsóknarefni. Og fyrir Norðmenn
eru þetta sérstaklega spennandi vegna þess að þrátt fyrir ólíka stöðu
er margt líkt.
Þessir þrír menn eru:
• Kjetil Storesletten, prófessor í hagfræði við Óslóarháskóla. Hann
hefur skrifað ítarlega um fall íslensku bankanna í norsk blöð.
• Thore Johnsen, prófessor í hagfræði við Verslunarháskólann í
Björgvin. Hann olli reiði sumarið 2005 með því að vara norska fjár-
málaeftirlitið við íslensku bönkunum.
• Espen Henriksen hjá hagfræðistofnun Óslóarháskóla. Hann hefur
skrifað um stöðuna á Íslandi og farið í kynnisferð til Íslands eftir fall
bankanna.
ees í aukahlutverki
Allir þrír eru hagspekingarnir á einu máli um að samningurinn um
Evrópska efnahagssvæðið og frelsið sem honum fylgi sé aukaatriði
þegar kemur að skýringum á miklum vexti og falli íslensku bankana.
Kjetil Storesletten prófessor segir að EES-samningurinn feli
vissulega í sér meira frelsi til fjármagnsflutninga en áður. Hann opnar
meðal annars fyrir meiri alþjóðlegri starfsemi bankanna. Hins vegar
sé ekki hægt að rekja þróun bankanna á Íslandi síðustu sex árin til
EES-samningsins. Samningurinn gefur ný tækifæri en þýðir ekki að
allt þurfi að fara úr böndunum ef ungir og framgjarnir menn eignast
banka og gerast bankastjórar.
„Ábyrgðin á að hafa hemil á bönkunum er hjá seðlabanka hvers
lands og hjá fjármálaeftirliti,“ segir Kjetil Storesletten. „Það er hjá
þessum tveimur stofnunum í sameiningu sem ábyrgðin liggur ef
starfsemi bankanna fer úr böndum.“
texti: gísli kristjánsson • MyNdir: ýmsir
Thore Johnsen, prófessor í hagfræði við Verslunarháskólann í Björgvin.