Ægir - 01.03.2007, Síða 102

102
Á næstunni mun Héraðsdómur
Reykjavíkur taka fyrir mál sem
Ómar Antonsson, formaður
Samtaka eigenda sjávarjarða,
hefur höfðað á hendur ís-
lenska ríkinu til viðurkenning-
ar á eignar- og nýtingarrétti
Ómars sem eiganda sjáv-
arjarðarinnar Horns I í Horna-
firði yfir netlögum jarðarinnar.
Málið segir Ómar að sé próf-
mál og rekið fyrir hönd Sam-
taka eigenda sjávarjarða.
Þetta mál hefur verið lengi
í farvatninu. Ítrekað hafa
Samtök eigenda sjávarjarða
sent sjávarútvegsráðherra bréf
er þess hefur verið óskað að
teknar yrðu upp viðræður við
samtökin um að eignar- og
atvinnuréttur eigenda sjáv-
arjarða verði virtur á ný og að
þeir fái sinn hlut af því auð-
lindagjaldi sem nú hefur verið
tekið upp. Engu af þessum
bréfum hefur verið svarað.
Í stórum dráttum snýst málið
um það að samkvæmt neta-
lögum nær eignarréttur eig-
enda sjávarjarða 115 metra út
frá landi þeirra miðað við
stórstraumsfjöruborð. Þessu
hefur ríkið þó ítrekað hafnað
þrátt fyrir að netlög séu skil-
greind og staðfest í lögum
sem eignarréttur jarða. Fisk-
veiðilandhelgi Íslands, sem
miðast út frá landi, víðast út
frá landi sem er í einkaeign,
nær einnig yfir netlög og er
því þessi séreignarréttur hluti
af landhelginni, sbr. 1. gr.
laga nr. 41/1979 um landhelgi
Íslands. Ómar bendir á að út-
ræðisréttur sé skráður sem
hlunnindi jarða og af honum
greiði jarðeigendur gjöld, þó
svo þeir megi ekki lengur
notfæra sér útróðrarréttinn,
nema að eiga kvóta.
Ómar segir hér um stórmál
að ræða, enda eigi um 1100
jarðir á Íslandi útræðisrétt
sem hlunnindi, en rúmlega
tvö þúsund jarðir eigi land að
sjó á Íslandi. Ómar bendir
ennfremur á, að einn frjósam-
asti hluti hafsins er á grunn-
sævi í netlögum og er lífríkið
ásamt sjónum sjálfum á hreyf-
ingu milli netlaga í einkaeign
og ytra svæðis þar sem ríkið
fer með umráð. Auðlindin sé
því óskipt sameign.
Stefna lögð fram í des. sl.
Ragnar Aðalsteinsson, hrl.,
lagði fram stefnu fyrir hönd
Ómars á hendur íslenska rík-
inu í desember sl. þar sem
gerð er sú aðalkrafa að við-
urkennt verði með dómi að
eignarland „jarðarinnar Horns
I í Hornafirði teljist landsvæði
allt innan netlaga jarðarinnar
og teljist netlögin sjávarbotn
115 metrar út frá stórstraums-
fjöruborði, og að stefnandi,
eigandi jarðarinnar, fari með
öll venjuleg eignarráð innan
netlaga, sem teljist óaðskilj-
anlegur hluti jarðarinnar og
að eignarréttur stefnanda nái
jafnt til hafsbotnsins í netlög-
um og þess sem neðan og of-
an hafsbotnsins er, svo og að
eignarrétti þessum fylgi einka-
réttur, þar á meðal í atvinnu-
skyni, til fiskveiða, dýraveiða
og fuglaveiða, svo og önnur
nýting náttúrauðlinda í net-
lögum jarðarinnar, þ.e. í sjón-
um, á hafsbotni, undir hafs-
botni og í loftrýminu fyrir of-
an netlög jarðarinnar.“
Horn I er ein stærsta jörðin
í fyrrum Nesjahreppi og
hlunnindarík. Þar er trjáreki,
selveiði og dún- og eggjatekja
í eyjum, sem jörðinni fylgja.
Þá var útræði Nesjabænda úr
Hornsvík suðaustur af bæn-
um fram á nítjándu öld. Út-
ræði hefur verið stundað frá
Horni til okkar daga. Í stefn-
unni kemur fram að heimildir
frá upphafi átjándu aldar séu
um að á Horni hafi til forna
verið 20 verskálar og munn-
mæli séu um að Norðlending-
ar hafi haft verstöð í tóftunum
í kömbunum undir Kamb-
horni.
Skýr lög
Í stefnunni er bent á að allt
frá því að „Tilskipun um veiði
við Ísland“ var sett árið 1849
til þessa dags hafi netlög ver-
ið skilgreind sem svæði með-
fram landi sem nái 60 faðma
út frá stórstraumsfjörumáli og
síðar 115 metra. Jafnframt sé
kveðið á í lögum að netlögin,
svæði með landinu, sé hluti
jarðar og sé háð eignarrétti
jarðareiganda, síðast í jarða-
lögum nr. 81/2004 og lögum
nr. 61/2006 um lax- og sil-
ungsveiði. Þá er bent á að þar
sem skilgreiningar netlaga og
ákvæði um eignarrétt landeig-
enda að netlögum séu í sér-
lögum, þá séu eignarheimilid-
ir yfirleitt skilgreindar í hverj-
um sérlögum fyrir sig í sam-
ræmi við viðfangsefni þeirra.
Bent er á heimildir í lögum
um fiskveiði (1281 og 1849),
síldar- og ufsaveiði (1872,
beitutekju (1914), fuglaveiðar
((1954), allar auðlindir í, á
eða undir hafsbotninum
(1990), auðlindir í sjávarbotni
innan netlaga (1998), efn-
istaka af eða úr hafsbotni
(1997 og 1999), kolvetni og
að lokum öll venjuleg eign-
arráð (2004 og 2006). Þannig
kveði lög á um, að allar hugs-
anlegar auðlindir í sjónum, á
hafsbotni og undir hafsbotni
svo og í lofti yfir netlögum,
að engri undanskilinni, séu í
eignarráðum landeiganda. Þá
er bent á að í lögum um lax-
og silungsveiði frá 2006 sé
því slegið föstu, að eigendur
sjávarjarða fari með öll eign-
arráð í netlögum. „Hafi af-
staða Alþingis verið á ein-
hvern hátt óskýr í fyrri löggjöf
er hún það ekki lengur,“ seg-
ir í stefnunni.
Hlutdeild í auðlindinni
Í lok stefnunnar segir orðrétt:
„Stefnandi áskilur sér rétt til
að höfða sérstakt mál á hend-
ur stefnda, íslenska ríkinu,
S J Á V A R J A R Ð I R
Eigendur sjávarjarða bíða niðurstöðu Héraðsdóms í máli Ómars Antonssonar gegn ríkinu:
Prófmál á eignar- og
nýtingarrétt sjávarjarða
- að mati Ómars Antonssonar, formanns Samtaka eigenda sjávarjarða
Um 1100 jarðir á Íslandi eiga útræðisrétt sem hlunnindi, en rúmlega tvö þúsund
jarðir eigi land að sjó á Íslandi.