Ægir - 01.03.2007, Blaðsíða 40

40
fiskistofnanna hafi fremur
orðið aðal viðfangsefnið. Hér
hafa því verið í forgrunni at-
huganir sem beinst hafa að
afrakstursgetu einstakra fiski-
stofna, en einnig í nokkrum
mæli samspil stofnanna þó
svo að slíkt hafi ekki skilað
sér nema að takmörkuðu leyti
í ráðgjöf um veiðar og nýt-
ingu. Ennfremur hafa athug-
anir á umhverfi sjávar á mis-
munandi árstímum allt í
kringum landið verið fastur
og verulegur liður í starfsem-
inni.
Ríó ráðstefnan um umhverfi
og sjálfbæra þróun 1992
Árið 1992 var samþykkt á
ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna (Sþ) um umhverfi og
þróun, sem haldin var í Rio
de Janeiro, að stefna skyldi
að varúðarnálgun í stjórnun
auðlindanýtingar jarðarbúa
svo tryggja mætti sjálfbærni
auðlinda heims og fjölbreyti-
leika lífríkis betur en gert hef-
ur verið. Þó fulltrúar stjórn-
valda um allan heim hafi
staðið að Ríó-samþykktinni
eftir langvinnar viðræður, var
langur vegur frá því að hug-
tök og merking yfirlýsingar-
innar hafi legið ljós fyrir þá
frekar en fram á allra síðustu
ár. Samþykktin markaði hins
vegar upphaf vegferðar í við-
leitni þjóða heims að bæta
umgengnina um auðlindir
jarðar og umhverfi.
Árið 1995 samþykkti FAO,
Matvæla- og landbúnaðar-
stofnun Sþ, leiðbeiningarregl-
ur um ábyrgar fiskveiðar. Í
kjölfarið spratt hugmynda-
fræðin um vistkerfisnálgun
við stjórn fiskveiða, sem var
eitt aðalviðfangsefni ráðstefnu
á vegum FAO og íslenskra
stjórnvalda um ábyrgar fisk-
veiðar og vistkerfi hafsins,
sem haldin var í Reykjavík í
október 2001. Árið 2003 gaf
FAO út leiðbeinandi reglur
um framkvæmd vistkerfis-
nálgunar við stjórn fiskveiða,
en samkvæmt Jóhannesar-
borgar yfirlýsingunni um sjálf-
bæra þróun frá árinu áður,
stefna þjóðir heims að því að
stjórnun veiða taki mið af
þessu fyrir árið 2010. Þá er
þess einnig að geta að í
stefnu Íslands um málefni
hafsins frá árinu 2004 má
finna þessari stefnu stað án
þess að útfærsla sé tíunduð
nákvæmlega.
Vistkerfisnálgun við stjórn
fiskveiða
Undanfarin ár hafa vísinda-
menn, ríkisstjórnir og stofn-
anir unnið að stefnumótun og
aðferðafræði vistkerfisnálg-
unarinnar, þó framkvæmdin
sé aðeins stutt á veg komin.
Hér er um afar flókið við-
fangsefni að ræða. Það hefur
gert að verkum að menn hafa
e.t.v. einblínt um of á að mál-
ið verði aðeins leyst með
flóknum aðferðum. Og þar
sem rétt umgjörð og viðbún-
aður hefur ekki verið til stað-
ar hefur lítið miðað fram á
veginn.
Nú virðist hins vegar orð-
inn mikill samhljómur um
það að ekki sé ástæða til að
finna eina skilgreiningu á því
hvað í hugtakinu vistkerfis-
nálgun felst. Eðlilegt sé að
efnistökin miðist við aðstæð-
ur í hverju tilviki. Það sem
skiptir máli er hins vegar að
með þessari nýju nálgun, er
ætlunin að stjórna athöfnum
mannsins á hafi úti, og þá
sérstaklega fiskveiðunum,
með þeim hætti að við sér-
hverja ákvörðunartöku hafi
verið áætlaðar afleiðingar
hennar gagnvart viðkomandi
auðlind, öðrum auðlindum
og umhverfinu. Það er sem
sagt verið að vega fyrirfram
gildi eða verðmæti mismun-
andi auðlinda eða gæða og
ákveða á grundvelli slíks mats
hvernig stjórnun nýtingar og
vernd skuli háttað. Þarna geta
vegið fjárhagsleg gildi, vist-
fræðileg eða önnur gildi sem
stjórnvöld ákveða á hverjum
tíma að máli skipta. Þannig
að hér er um að ræða nokk-
urs konar mat á umhverfis-
áhrifum í sjó, aðferðafræði
sem styðst í dag við löggjöf
og þróað verklag varðandi
framkvæmdir á landi.
FAO ráðstefnan í Reykjavík
2001
Ráðstefnan í Reykjavík árið
2001 lagði áherslu á að afar
margt sem gert hefði verið á
liðnum árum í fiskveiðistjórn-
un víða um heim væri í anda
vistkerfisnálgunar. Lögð var
áhersla á að með bættri fisk-
veiðistjórnun á grundvelli nú-
verandi aðferða mætti strax
stíga skref í rétta átt og ná ár-
angri í þessu tilliti. Einnig
kom fram að við vistkerfis-
nálgunina er stefnt að heild-
stæðari stjórnun fiskveiða og
annarra nota hafsins gæða,
gagnstætt hefðbundnu
þrengra sjónarhorni, svo sem
einstofna veiðistjórnun. Til
langs tíma litið er verkefnið
því að móta heildstæðari
markmið sem taka til fleiri
þátta en nýtingar einstakra
fiskistofna.
Segja má að pólitísk stefnu-
mótun á alþjóða vettvangi sé
vel í höfn varðandi vistkerf-
isnálgunina. Þjóðlöndin glíma
við að aðlaga hinar almennu
reglur heima fyrir, m.a. sums
staðar með flóknu regluverki
og lagasetningu, t.d. í Ástralíu
og Kanada, en einnig í
Bandaríkjum Norður Ameríku
og ríkjum Evrópusambands-
ins. Þá hefur vísindasamfé-
lagið unnið að skilgreiningum
á heildstæðari efnistökum, m.
a. á vettvangi Alþjóðahafrann-
sóknaráðsins (ICES). Þó mikil
vinna sé að baki og nokkuð
hafi áunnist, er ekki fræðilega
einfalt að ákvarða heildstæð
markmið, viðmið og mæli-
kvarða til að stjórna eftir og
eru þessir hlutir því enn á
mótunar- eða tilraunastigi víð-
ast hvar.
Reykjavíkurráðstefnan
lagði til að byggt yrði í fyrstu
á því sem fyrir er og að að-
ferðafræði vistkerfisnálgunar-
innar yrði síðan þróuð skref
fyrir skref í framtíðinni. Þann-
ig gætu legið til grundvallar
hefðbundnar einstofna veiði-
stjórnunaraðferðir sem byggja
t.d. á setningu aflamarks fyrir
hverja tegund, á veiðarfæra-
Æ G I R Í H U N D R A Ð Á R
„Æskilegt er að stjórnvöld séu á varðbergi gagnvart hugsanlegu brottkasti á þorski og að rannsakað verði nánar um brottkast
á öðrum tegundum og óbeinan fiskdauða.“