Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Síða 22

116
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kannski, að visinríamennirnir eru mjög frjálsir í starfi sínu, þeir
geta fylgt hugboði sínu, og hið kyrrláta andrúmsloft háskólanna
reynist oft ákaflega örfandi fyrir rannsóknir í ýmsum undirstöðu-
greinum vísinda, enda er þar venjulega ekki rekið eftir vísinda-
mönnum að skila „hagnýtum árangri“, heldur er þeim frjálst að
fylgja þeim leiðum, sem þeim þykir sjálfum vænlegastar.
Annað helzta form vísindavinnu eru stofnanir reknar af stórum
iðnaðarfyrirtækjum. Svo að segja öll stór iðnaðarfyrirtæki hafa
eigin rannsóknarstofur, og sumar stærstu rannsóknarstofur heims
í hagnýtri efnafræði og eðlisfræði eru reknar þannig. Víða er að-
allega lögð áherzla á hagnýt atriði, sem snerta hinn daglegá rekslur.
Á seinni árum fer þó í vöxt, að jafnframt sé unnin sjálfstæðari og
algildari vinna, og á sumum stöðum er unnin ágæt vísindavinna.
Frægasta dæmið er kannski verk Dogmaks hjá I. G. Farben í
Þýzkalandi, sem leiddi til uppgötvunar prontosils, fyrirrennara
allra hinna frægu sulfonamidlyfja. Því miður hefur ekki verið al-
gengt, að rannsóknarmennirnir fengju að fara langt út af hinum
troðnu brautum á slíkum stöðum.
Aðalgallinn á þessu fyrirkomulagi er eins og drepið hefur ver-
ið á, að vísindamennirnir njóta sjaldnast hæfilegs frelsis um starf
sitt, þeim er skipað að skila „hagnýtum árangri“, sem ósjaldan
verður til þess, að þeir skila engum árangri. Þeir eru neyddir til
að fara með löndum, þar sem eingöngu smárrar veiði er von. Þeir,
sem leggja á dýpri mið, hætta að vísu meiru um, að ekki veiðist,
en þar er það þó, sem menn draga stórfiskinn. Einkum gildir þetta
um smærri fyrirtækin. Hjá stórum stofnunum er unnin allmikil
grundvallandi vinna og hefur sumt af því valdið byltingum í
framleiðsluaðferðum.
Annar gallinn er sú leynd, sem haldið er um hinar merkari nið-
urstöður. Einkaleyfi eru keypt á öllum nýtilegum uppgötvunum,
jafnvel áður en þær eru gerðar. Þetta tefur allmjög fyrir þeirri
útbreiðslu þekkingarinnar, sem er höfuðnauðsyn fyrir þroskun vís-
indanna.
Hinsvegar eru vinnuskilyrði hjá iðnfyrirtækjum að öðru leyti
oft góð. Nægilegt fé er venjulega fyrir hendi til að launa starfs-
mennina vel og sjá þeim fyrir beztu aðstæðum.