Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Page 49

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
143
Næst á eftir plánetunum ber að nefna tunglin. sem þeim fylgja, en
þar skal fyrst frægan telja mánann jarðarinnar. Stóru pláneturnar
fjórar, Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus, hafa allar tungl,
sem eru mjög miklu smærri en þær sjálfar, plánetunni Marz fylgja
tvö tungl, en annars er jörðin hin cina af hinum innri plánetum,
sem hefur tungl í för með sér. Jarðartunglið hefur annars sérstöðu
að því leyti, að það er ekki mjög miklu minna en jörðin sjálf (þver-
mál þess rúmlega fjórðungur af þvermáli jarðar), og mætti því
ætla, að það væri til orðið með allt öðrum hætti en hin tunglin.
Ýmsar rannsóknir, sem fram hafa farið, þykja líka benda til þess,
að svo sé.
Loks er kunnugt um flokk ennþá smágerðari hluta, sem svífa um
geiminn. Það eru smástirni, halastjörnur og loftsteinar. Smástirnin
eru á svæðinu milli Marz og Júpíters og eru að líkindum rústir úr
plánetu, sem eitt sinn reikaði kringum sólina í þeirri fjarlægð. A
vegferð sinni mun sá hnöttur hafa komizt of nálægt Júpíter, stærstu
plánetunni, og sundrazt í ótal agnir af aðdráttarafli hans. Stærstu
brotin eru um 600 km. að þvermáli. Halastjörnur eru samsöfn af
grjóti eða klettum, sem geta verið nokkrir kílómetrar að þvermáli.
Þær ganga í mjög aflöngum sporbaugum umhverfis sólina og sjást
ekki nema skamma stund í einu, meðan þær eru næst sólu. „Hal-
inn“ er raunar ekki annað en ský af lýsandi lofttegundum, sem
leggur út frá kjarnanum. Loftsteinarnir eru málm- eða grjótagnir,
sem sveima um sólkerfið. Stundum komast þeir inn í gufuhvolfið
og falla þá til jarðar með hraða, sem nemur mörgum kílómetrum
á sekúndu. Þeir verða þá glóandi af núningi við lofteindirnar og
brenna stundum upp til agna, áður en þeir komast til jarðar. Vér
sjáum þá lýsandi rák, sem nefnist stjörnuhrap.
Vér höfum þá komizt að raun um það, að alheimurinn hefur inni
að halda eftirtalda hluti: Stjörnuþokur, stjarnþyrpingar, eimþokur,
sólstjörnur, plánetur, lunglstjörnur, smástirni, halastjörnur, loft-
steina og rykagnir ýmiss konar, auk allra þeirra hluta, sem jörðin
hefur að geyma og vér þekkjum úr daglegri reynslu.
— Þessum hlutum er nú nánar lýst í síðari köflum bókarinnar.