Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Qupperneq 79

Tímarit Máls og menningar - 01.09.1944, Qupperneq 79
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR 173 menn og förumenn. Ýmsar sveiflur urðu þó á kjörum þessa fólks á 17. öld og fyrri hluta hinnar 18. og mörg og mikil þjóðfélagsleg vandamál stóðu í sam- bandi við það, eins og bæði fyrr og síðar. Nokkrir fróðleiksmolar eru að vísu hér og hvar um þann hluta þjóðarinnar, einkum leiguliðana, en með öllu ein- angraðir. Svo merkt atriði sem konungsboðið frá 5. apríl 1705, er runnið var undan rifjum þeirra Arna Magnússonar og Páls Vídalíns, stefndi að því að tryggja aðstöðu leiguliða og varð til þess að stöðva kvaðafarganið, hverfur að heita má í moldviðrinu. Enn vantar kafla um daglegt líf manna, skemmtanir og nautnir. Klerkum tókst á 17. og 18. öld að svipta almenning ýmsum mein- litlum skemmtunum, svo sem hestaati, vikivökum o. fl., þótt ekki heppnaðist að hefta sögulestur og rímnakveðskap. Um slíkt er þagað. Hví er ekki gerð nánari grein fyrir þeirri byltingu, er brennivínið olli á samkomulíf manna, þegar það fór að renna hingað í stríðum straumum á 17. öld? Stundum kom þó jafnvel fyrir, að elzta og æðsta stofnun landsmanna, alþingi, varð lítt starf- hæft af völdum þess. Og þólti ekki ómaksins vert að minnast á, hvenær Is- lendingar kynntust tóbakinu? Kynlegt má einnig þykja, að ekki skuli vera drepið á slíka nýjung í atvinnuháttum sem prjónaskapinn. Að vísu barst hann hingað síðast á 16. öld, en hans mun ekki liafa gætt að ráði fyrr en á 17. öld. Ilann gjörbreytti klæðnaði manna, og prjónlesið varð um langt skeið mikil verzlunarvara. Og í kjölfar hans sigldi eitthvert hið dæmalausasta strit, sem sögur fara af hér á landi, með vökum og vökustaurum. Sá ljóður er enn á Sögu íslendinga, að P. E. O. gerir sér ekki nægilegt far um að skyggnast út fyrir landsteinana eftir straumum þeim, er hrærðust hjá öðrum þjóðum. Verzlunareinokunin, einveldið, rétttrúnaðurinn, galdra- trúin, refsilöggjöfin o. fl. verða ekki skilin til hlítar nema þess sé minnzt, hvernig þeim málum var háttað erlendis um sömu mundir. Sem dæmi má nefna, að P. E. Ó. skýrir frá þeim ráðstöfunum og þeirri vinnu, sem lögð var í það siðast á 17. öld og á fyrri hluta 18. aldar að semja nýja lögbók handa íslendingum, en honum láist að greina orsakirnar. Þær eru þó auð- sæjar, ef gaumur er gefinn löggjafarstarfseminni í öðrum löndum Danakon- ungs samtímis. Hin fornu lög í Danmörku, Noregi, og á íslandi voru orðin úrelt og samrýmdust ekki einveldisskipulaginu. Þau þurftu því endurskoð- unar og breytinga við. En jafnframt vakti fyrir einvaldskonunginum (og ráðu- nautum lians) að koma á sem mestri ciningu í lögum allra ríkja sinna. Endur- skoðun laganna hófst því skjótlega eftir að einveldið komst á. Upp úr henni spruttu Dönsku lög 1683, Norsku lög 1687, og ný íslenzk lögbók átti að reka lestina, þótt aldrei yrði af því. Með þessum athugasemdum hef ég viljað benda á megingallana í sögunni hjá P. E. 0., en að lokum skal tekið skýrt fram, að kostir eru einnig ýmsir, eins og áður er vikið að. Frásögnin er víðast hvar mjög traust og áreiðanleg. Að vísu má benda á smávegis ónákvæmni sums staðar, en ég liirði ekki að fara út í slíkan sparðatíning, erida er það ekki hægt að neinu gagni nema í löngu máli. -— Um þann hluta Sögu íslendinga, sem Þorkell Jóhannesson
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.