Tímarit Máls og menningar - 01.05.1955, Page 58

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Steinn Elliði togast milli andstæðra
skauta, milli trúar og efa, holds og
anda, ástar og meinlæta, erlendrar
tízkumenningar og íslenzkrar arfleifð-
ar. En síðast en ekki sízt stendur bar-
áttan á milli trúarinnar á manninn og
guðshugmyndar kaþólskrar kirkju.
Það má vel rétt vera að þessi bók hafi
aldrei verið hreinskrifuð, eins og
Halldór hefur sjálfur sagt, en allt um
það varð hún höfundi sínum andleg
hreinsun, niðurstaða margra ára bar-
áttu og sjálfsleitunar, uppskera feiki-
legrar vinnu og tilrauna af margvís-
legu tagi. Halldór hefur sjálfur lýst
því bezt hversu komið var fyrir hon-
um þegar hann hafði lokið við Vefar-
ann: „Vefarinn mikli er ekki sorgleik-
ur einnar mannssálar, heldur eru
menningaskil þar sem tjaldið er dreg-
ið niður í Vefaranum. Þaðan í frá
eru ekki annars úrkostir en hefja
nýjan leik, — á nýrri jörð, undir nýj-
um himni. Lausn Vefarans gefur
enga von. Frumhugsun kristindóms-
ins er með öllu ósamrýmileg frum-
hugsun jarðnesks lífs; — það er upp-
haf og endir Vefarans.“ Þessi orð
skrifaði Halldór í lokaritgerð Alþýðu-
bókarinnar. Og í sömu ritgerð segir
hann á öðrum stað: „Einhvern veg-
inn er það komið svo að ég elska
manninn og stríð mannsins meira en
guðinn og himin hans.“
Alþýðubókina skrifaði Halldór í
Ameríku, eins og kunnugt er, en þeim
áhrifum sem Ameríkudvölin hafði á
hann hefur hann lýst með þessum
orðum: „Þegar ég fór til Ameríku
1927 ... var ég að vísu ekki sósíalisti;
en þá voru þáttaskil í ævi minni. Þeg-
ar ég kom aftur heim þaðan um ára-
mótin 1930 var ég sósíalisti. Ég skil
ekki hvernig nokkur maður með
venjulega meðalgreind getur kynt sér
hið öfgafulla bandaríska þjóðfélag af
sjálfsjón öðruvísi en verða sósíalisti
... Það er athyglisvert að ég varð
ekki sósíalisti í Ameríku af lestri sós-
íalistiskra fræðirita, heldur af því að
virða fyrir mér soltna atvinnuleys-
íngja í skemtigörðum.“
Halldór uppgötvaði sem sé það sem
segir í upphafi Alþýðubókarinnar, að
„sannleikurinn er ekki í bókum og
ekki einu sinni í góðum bókum, held-
ur í mönnum sem hafa gott hjarta-
lag“. Hann leggur nýtt mat á alla
hluti, á undirstöðu kristins dóms ekki
síður en annað. „Jesús Kristur var,
sem kunnugt er, fátækur sveitamaður,
sem stundaði sjósókn meðfram, las
lítið af bókum, en fékk margar hug-
myndir af óbrotnu fólki, fjallgöngum
og eintali sálarinnar og talaði um
hugmyndir sínar við ýmsa pilta og
stúlkur af alþýðustétt, en fína fólkið
drap hann, af því að það hélt að hann
væri á móti íhaldinu,“ segir í Alþýðu-
bókinni. Og boðorðið: „Leitið fyrst
guðs ríkis og hans réttlætis, og mun
þá alt þetta veitast yður“ er túlkað á
þennan hátt: „Fyrst ber oss að breyta
þjóðfélagsskipuninni annaðhvort
168