Tímarit Máls og menningar - 01.05.1955, Side 61

SKÁLDIÐ OG MAÐURINN
var hin einfalda en að því skapi
glöggvandi skiftíng bænda eftir stétt:
stórbændur, meðalbændur, smábænd-
ur. Þessi skiftíng, sem manni finst
eftirá hluta sjálfsögðust, lauk í raun
og veru upp fyrir mér öllu vandamál-
inu og gerði mig hæfan að færast það
í fáng í fullri birtu á þj óðfélagslegum
grundvelli.“
Þessi aðferð, að skoða söguefni sitt
frá algildu sjónarmiði, binda það
ekki við þröngan bás heimalningsins,
hefur ávallt einkennt rit Halldórs. í
Sjálfstætt fólk átti hann að eigin sögn
margar kompur fullar af innlendu
dæmisagnaefni og fróðleik; hefði
ekki annað komið til mætti úr því
hafa orðið átthagaskáldsaga eða fróð-
leiksþættir í gamalkunnum íslenzkum
stíl, lýsing á persónum og atburðum
án þess að efnið væri sett rétt á svið,
án þess að því væri sköpuð tengsl við
almenn vandamál mannkynsins. En
Halldór fór aðra leið og brattari.
Bezta sönnunin fyrir því að honum
hefur tekizt það afrek að lyfta hinum
fábreytilega lífsferli Bjarts í Sumar-
húsum upp á svið algilds mannlegs
harmleiks er sú staðreynd að Sjálf-
stætt fólk hefur náð geysilegum vin-
sældum og jafnvel metsölu í fjölda
landa, og það til dæmis í jafn-ólíkum
löndum og Bandaríkjunum og Tékkó-
slóvakíu. Vandamál þessarar bókar er
ekki aðeins vandamál kotbóndans
hvar sem er á hnettinum, heldur engu
síður vandamál borgarbúans sem lifir
við svipaðar efnahagsaðstæður og
berst fyrir svipuðum hugsjónum og
Bjartur í Sumarhúsum. Þess vegna
skilja menn Bjart jafnt í New York og
Praha, þó að hið íslenzka baksvið
hans sé báðum stöðum jafn-fjarlægt
og framandi.
Okkur íslendingum er af eðlilegum
ástæðum tamt að líta framar öllu á
hið íslenzka baksvið skáldsagnanna,
tengsl þeirra við íslenzkt þjóðlíf, sögu
og menningu, ádeilu þeirra á íslenzk
þjóðfélagsfyrirbrigði. Af þessu
þrönga sjónarmiði hefur oft leitt og
leiðir enn ýmislegan misskilning,
jafnvel heiftarlegar árásir á höfund-
inn sem þarflaust er að eyða orðum
að. Vissulega hafa bækur Halldórs
áróðursgildi, eru jafnvel stórhættu-
legar í augum ákveðinna manna. En
það er ekkert einsdæmi né furðuefni;
öll mikil listaverk hafa áróðursgildi,
þau eru áróður fyrir lífsskilningi höf-
undar, viðleitni hans til að sýna
mönnum heiminn og rök hans eins og
höfundurinn hefur skilið þau. Skiln-
ingur Halldórs á þróun þjóðfélagsins
grundvallast á sósíalisma, en bækur
hans fjalla um fólk og viðbrögð þess
við vandamálum lífsins, ekki um lær-
dóma eða fræðilegar kennisetningar.
Það þjóðfélag sem Halldór lýsir er
þjóðfélag okkar, horgaralegt þjóðfé-
lag með kostum sínum og göllum; og
söguefnið er oftast árekstrar venju-
legs alþýðufólks við öflin sem ráða í
þjóðfélaginu, hvort heldur þessi öfl
171