Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Page 129

NOKKRAR HUGLEIÐINGAR UM NÝJA TÓNLIST
raetinn af sinni samtíð? í raun og veru ekki
í þeim skilningi, sem hér ræðir um. Víst er
þaff samtíð hans til ævarandi smánar að
hafa skapaff honum þá örbirgð, er hann átti
við að búa ævilangt, ásamt skorti á hæfi-
legum starfsskilyrðum. En um það verður
naumast kvartað, að tónlist hans hafi verið
vanmetin eða þótt óskiljanleg í þeim hópi,
sem hana þekkti. Sá hópur gat að sjálf-
sögðu ekki orðið mjög stór á þeirri öld, því
að Schubert varff ekki nema 31 árs. Hefði
hann orðið 25 árum eldri, það er að segja
jafngamall Beethoven, má ætla, að hann
hefði hlotiff svipaða viðurkenningu í lif-
anda lífi.
7. Enn um mat og vanmat
Ég hef talið nauðsynlegt að fjalla nokk-
uð ítarlega um þetta vegna hinna algengu
og afarviliandi staðhæfinga um vanmat
samtíðarinnar á verkum mikilla fyrri tíðar
tónskálda, sem mjög eru uppi hafðar af
fulltrúum atómnýtízkunnar í þeim tilgangi
að bregða yfir tónskáld hennar nokkurs
konar píslarvættisgeislabaug með því að
gefa í skyn, að einnig þau séu vanmetnir
afburðamenn, og er mönnum þá jafnframt
ætlað að álykta sem svo, að enda þótt þau
séu nú lítilsvirt og misskilin eins og meist-
arar fyrri tíma af samtíff sinni, þá muni
framtíðin vissulega taka þau í snillinga
tölu eins og þá. En eins og sýnt hefur ver-
ið fram á, er þessi röksemd grundvölluð á
freklegu hugtakabrengli, auk þess sem
sjálf meginstoðin undir henni fellur um þá
staðreynd, að mjög torvelt mun að benda
á mikinn tónsmið fyrri tíma, er náð hafi
nokkurn veginn fullum aldri og verið þó
vanmetinn alla sína ævi á þann hátt, sem
þessir menn vilja vera láta, hvað þá að
hann hafi verið óskiljanlegur eyra samtíð-
ar sinnar án sérstakrar stórkostlegrar heyrn-
arvíkkunar. Það er ekki fyrr en á síðastlið-
inni hálfri öld, að til sanns vegar megi færa
þá staðhæfingu, að þróun tónsmíðatækn-
innar hafi komið flatt upp á tónheyrn al-
mennings, þannig að venjulegt tóneyra
þyrfti nokkra stund til að grípa þar sumt
og glöggva sig á því, sem sé þegar um er að
ræða aðferðir Schönbergsmanna, fjórðungs-
tónamanna og slíkra, því að með tónsmíð-
um þeirra er í sannleika rofinn efflilegur
þróunargangur tónlistarinnar. En vitanlega
telst enginn þessara manna til hinna miklu
tónskálda. Og reynslan sýnir, að tónvís
hlustandi þarf yfirleitt ekki tiltakanlega
mikillar „heyrnarvíkkunar" við til þess að
átta sig jafnvel á þessum tónverkum og ger-
ast dómbær á gildi þeirra.
Annars má vel bæta hér við þeirri at-
hugasemd, að það er síður en svo, að full-
trúar atómtízkunnar, hvort sem er í tónlist,
myndlist, ljóðlist eða öðrum greinum, séu
svo brjóstumkennanleg fórnarlömb skiln-
ingsleysis og tómlætis sem þeir vilja sjálfir
vera láta. Þó að stefnu þessari gangi sam-
kvæmt hlutarins eðii treglega að ávinna sér
hylli almennings, hefur henni óneitanlega
orðiff sæmilega ágengt á öðrum vettvangi.
Hún hefur komið sér upp öfiugum og víða
áhrifamiklum samtökum, er njóta stuðnings
fjársterkra fyrirtækja, málgagna og áróð-
ursstofnana (eins og Helgafellsfyrirtækj-
anna hér og dagblaða eins og Morgun-
blaðsins, Vfsis, Alþýðublaðsins), og fjöl-
margir listfræðingar og gagnrýnendur eru
henni svo ánetjaffir, annaðhvort vegna fjár-
hagstengsla við fyrrnefnd fyrirtæki eða þá
fyrir tízkusnápsskap, að þeir telja sig ekki
eiga annars kost en syngja atóminu lof og
vegsemd. Nýtízkan í listinni er því eins og
ÖU önnur tízka ærið áhrifavald og veraldar-
gengi hennar um þessar mundir mikið, svo
að telja verður, að fulltrúum hennar sé yfir-
leitt sízt meiri vorkunn en þeim listamönn-
um, er ekki hafa viljað aðhyllast hana.
399