Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Síða 137

SAGNASKEMMTUN OG UPPHAF ISL. BOKMENNTA
ur sjálfur saman setta.“ Heimildagildi þess-
arar frásagnar er að nokkru bundið því,
hvenær hún er skrásett. Um það mál hafa
verið mjög skiptar skoðanir, og hafa ýmsir
talið, að klausan um sagnaskemmtunina
sé að einhverju eða öllu leyti innskot í sög-
una. Peter G. Foote tók það mál til með-
ferðar í ritgerð í Saga-Book (XIV, 226—
239): Sagnaskemmtan: Reykhólar 1119.
Þar færir hann rök fyrir því, að sagna-
skemmtunarkaflinn muni upphaflegur í
sögunni. Þessi ritgerð varð einkum til þess,
að Hermann ritaði bók sína, en skoðanir
þeirra á söguflutningnum á Reykhólum og
aldri Þorgils sögu og Hafliða eru allskiptar.
Hermann segir einfaldlega, að sagan muni
vera samin seint á 12. öld, þótt sumt mæli
gegn því í sögunni sjálfri.
Hingað til hafa mér vitanlega allir, sem
um þetta mál hafa fjallað, látið sér nægja
orðanna hljóðan. Þeir félagar Hrólfur og
Ingimundur sögðu mönnum til skemmtun-
ar sögur, sem þeir höfðu sjálfir samið, en
lásu þær ekki upp af bókum. Jón Helgason
segir í bókmenntasögu sinni, að þessi frá-
sögn Þorgils sögu sé sérstaklega athyglis-
verð. „Hér rekumst við á höfund (þ. e.
Ilrólf af Skálmamesi), sem setur saman
sögu, áður en menn voru teknir að skrifa
sögur. Einhver hlýtur að liafa lært þessa
munnlegu sögu, úr því að hún var sögð í
Noregi einum 60 ámm síðar“ (J. H.: Nor-
rön Litteraturhistorie, Kh. 1934, 114, gr.
139). Ollum ber saman um, að sögur þær,
sem sagðar voru í Reykhólabrúðkaupinu,
teljast til þeirrar bókmenntagreinar, sem
nefnist fornaldarsögur. Um aldur ritaðra
fornaldarsagna segir Jón, að það sé varla
ástæða til þess að ætla, að nein þeirra hafi
verið skráð fyrir 1250, en margar og e. t. v.
flestar séu frá 14. öld (sama r. 195). Sig-
urður Nordal segir, að skráðar fomaldar-
sögur verði eigi raktar lengra aftur en til
miðrar 13. aldar, þótt þær eigi sér langa
forsögu sem inunnlegar frásagnir (N. K.
VIII b, 1953, 228). Þetta mál er þó ekki
jafneinfalt og Jón og Sigurður vilja vera
láta. Hermann Pálsson segir hins vegar:
„Þeir fræðimenn (Jón, Nordal o. fl.), sem
hins vegar telja, að Hrómundar saga Grips-
sonar eftir Hrólf hafi verið flutt órituð í
Reykhólabrúðkaupinu, hljóta að trúa því,
að slíkar sögur hafi verið teknar saman af
tilteknum mönnum og síðan lagðar lítt eða
óbreyttar á minnið, unz þær voru færðar í
letur, því að einsætt er, að Hrómundar saga
sú, er Sverri konungi var skemmt, er eftir
Hrólf sjálfan. Slík skoðun á ferli sagna
brýtur ekki einungis í bág við eðli ritaðra
sagna, hún er einnig illa samrýmanleg við
þekkt lögmál munnlegrar sagnalistar. Sag-
an, sem Ilrólfur setti saman, hefur verið
allfrábrugðin þeim efnivið, sem honum var
tiltækur, og af þeirri ástæðu kallar höfund-
ur Þorgils sögu og Hafliða hana lygisögu
og varar menn við að trúa á hana. í munn-
legri sagnalist og arfsögnum er áherzla ætíð
lögð á að breyta sem minnstu, en Hrólfur
hefur hins vegar farið frjálslega með efni.
Hrómundar saga Gripssonar eftir Hrólf var
að vísu lygisaga, en hún var skemmtileg,
enda var slíkt upphaflegur tilgangur henn-
ar. Svo sjálfsagt sem það var að nota hana
til dægrastyttingar, var hitt mesta fásinna
að treysta sannfræðilegu gildi hennar" (54
—55).
Hér hefur Hermann nokkur lög að mæla,
en þcir Jón Helgason hafa einnig eitthvað
til síns máls. Það kann að vera leiðinlegt og
jafnvel óþægilegt að vera ekki fyrsti fræði-
maðurinn í veröldinni, en hún er oft þrjózk
og stríðin. Hermanni er öldungis óþarft að
bollaleggja um skoðanir fræðimanna á því,
að höfundar hafi sett saman sögur, áður en
þeir lærðu að rita, því að Jón Helgason
segir það m. a. berum orðum í bókmennta-
sögu sinni og grundvallar þá skoðun á
ákveðnum staðreyndum. Grundvöllur bók-
407