Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
indum og tækni eru spegilmynd þess-
ara átaka. Þeir sem ekki sjá þróunina
í þessu ljósi verða blindir á allt ann-
að, líka á það hvernig Ijóð skuli
yrkja, hugtök þeirra verða á ein-
hvern hátt brengluð, en þó örlagarík-
ast að þeir geta varla fundið hjá sér
hvöt til að breyta veruleikanum, því
að þeir eiga þá ekki framtíðarsýn,
hugsun þeirra ekki vær.gi draumsins,
auk þess sem spenna heimssögulegra
andstæðna, sjálft inntak tímanna,
hverfur úr verkum þeirra. Eða hvern-
ig ætti skáld að geta ort nema sjá sig
og heiminn og þjóð sína og atburði
líðandi stundar í ljósi verðandinnar,
hinnar sögulegu atburðarásar, því að
hvað er að vera skapandi, ef ekki að
sjá hvert stefnir og skynja það sem á
knýr, það sem er að verða og þarf að
verða, og gera verkið í Ijósi þess
skilnings og þeirrar ætlunar? Sumir
trúa á blindnina, á það að þreifa fyr-
ir sér í myrkri, að láta hulda strauma
bera sig, tilvilj anir einar ráða eða
gera tilraunir út í bláinn, trúa á að
láta höndina eina um verkið án þess
að andinn eða hugsunin stjórni
henni. En hvað eru slík blindingsverk
annað en uppgjöf mannsins fyrir
sjálfum sér, undanbrögð frá því að
horfast í augu við tímana, skilja lög-
mál þeirra og ná tökum á þeim? Og
það liggur ekki í eðli mannsins að gef-
ast upp eða vilja ganga í blindni. Aug-
að og vitið eru sköpunarverk árþús-
unda. Það hefur verið háttur manns-
ins frá upphafi vega jafnt í listum
sem tækni að ná stjórn á hinum ó-
ræðu öflum, og hversu sterk sem þau
eru í náttúrunni og þjóðfélaginu ætti
að mega viðurkenna kosti þess að
hafa ljós á veginum og geta séð í þró-
uninni samtímis hið óræða eða ó-
kannaða en jafnframt möguleika
mannsins, einnig ótakmarkaða, til að
leiða hlutina í ljós, öðlast þekkingu,
ná valdi á þróunaröflunum, gefa nátt-
úrunni og þj óðfélagsveruleikanum
mannlegt inntak og samfélagslegt
markmið, ráða sjálfur örlögum sín-
um og þjóðfélagsháttum, verða höf-
undur sögu sinnar, gefa sjálfur líf-
inu tilgang. Að sjá manninn í þessu
sögulega ljósi, eins og marxisminn
felur í sér, er ekki annað en hafa
nauðsynlega birtu í kringum sig til
að sjá stöðu sína sem einstaklings í
heiminum og finna mátt sinn og
æðaslög samtíðarinnar í brjóstinu,
og er mikil fásinna, ekki sízt skáld-
um, að amast við þjóðfélagslegum
sjónarmiðum og hefnir sin á þeim
sjálfum í verkum þeirra. Mig langar
ekki til að gera hlutina einfaldari en
þeir eru, veit að afstaðan til þjóðfé-
lagsins hlýtur að vera margbreytileg
og ýmsum skilyrðum bundin, en
skilningur á samfélagsþróuninni og
þátttaka í henni er undirstöðuatriði
til að vera frjór og skapandi lista-
maður. Hafi skáldin ekki áhuga á
mannlegu samfélagi leiðir af sjálfu
sér að samfélagið finnur holhljóminn
122