Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
hvolft lilýtur þróun kvikmynda að
taka mið af þróun annara listgreina
og verða í fyllsta samræmi við gjör-
breytta þekkingu okkar á veröldinni
og nýjan skilning á henni. Vel að
merkj a rýrir þessi þróun nútímakvik-
myndarinnar í engu gildi eldri meist-
araverka þótt hún kveði upp sinn
dauðadóm yfir vissri kvikmynda-
gerð, sem lætur sér lynda oftúlkun og
afdankaðar vinnuaðferðir ásamt
smekk sem mann hlýtur að velgja
við. Vitaskuld heldur þessi kvik-
myndagerð sínum áhorfendahópi og
efnaleg framtíð slíkrar framleiðslu er
síður en svo í neinni hættu; en sið-
ferðilega og listrænt er hún dauða-
dæmd. Með þessu er ekki verið að
halda því fram að „nýbylgjan“ hjóði
ekki upp á annað en lýtalausa vöru
með stimpil ódauðleikans á enninu,
forðast ber fljótfærnislegar alhæf-
ingar og svo hitt að gera mér upp
orð sem ég aldrei hef sagt. Því trú-
verðugleiki þarf ekki endilega að
vera sama og sannleiki jafnvel þótt
þessi orð séu yfirleitt þýdd hvort með
öðru — þessi einkennilega staðreynd
er einmitt kjarni þeirrar gagnrýni,
sem ráðizt hefur á cinéma vérité og
kallað það kvikmyndun lyginnar
fcinéma mensonge).
Kvikmyndin nýja er í nánum
tengslum við heim nútímans: það er
annað og meira en einber tilviljun
að hvarvetna — einkum þó og sérí-
lagi í sósíalísku löndunum — ryður
hún sér braut samhliða félagslegri
og siðferðilegri vakningu eða upp-
gjöri við úrelta hannhelgi. Samvizku-
spursmál kvikmyndarinnar nýju
leiða höfundana til skilnings, sem oft-
lega jaðrar við efahyggju eða jafn-
vel hunzku, en að öðru jöfnu er af-
stæður. Því þetta er kvikmyndagerð
andartaksins, skyndihrifanna og trúir
á myndræna og sálfræðilega ná-
kvæmni; þessari kvikmyndagerð er
ekki umhugað um það að hafa ein-
hverja merkingu í krafti rökræðna,
sem leitt gætu til sannanlegs siðferðis-
boðskapar, aftur á móti vill hún bera
vott hugsunarhætti og fegurðarskyni
með því móti að vera heimild, merk-
ing verður ekki dregin af öðru en
heild verksins vegna þess að heimild-
argildið er stefnuskráratriði og mæli-
stika trúverðugrar sýnar höfundar-
ins: Pierrot le jou og Cerný Petr eru
hcimildir um æskulýðinn og lifsaf-
stöðu hans öðru fremur.
Ohjákvæmilega hljótum við að
hafna í spurningunni um innihald,
sem vissulega er viðfangsefni útaf
fyrir sig. Þó ég hafi hér að mestu
leitl þá hlið málanna hjá mér langar
mig þó að segja þetta: Nú er hugs-
anagangur yngri kvikmyndahöfunda
vissulega afstæður en engan vegin
þó endilega bundinn díalektískum
lífsskilningi, oftlega er hann jafnvel
ekki annað en andleg ringulreið. í
hugleiðingu Pasolinis, sem fyrr var
til vitnað leggur hann — sem marx-
172