Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Blaðsíða 92

Bjarni Einarsson
Norskar bæknr
Hér skal enn sagt lítið eitt frá norskum
bókum sem út hafa komið síðan í fyrra.
Miðað við þann mikla fjölda sem ástæða
gæti verið til að minnast á og ræða um
verður þetta stutt mál og ófullkomið. Fyrst
skal nefna fimm ritgerðasöfn sem öll eru
með sínum hætti hvert.
Vildanden og andre essays nefnist safn
af stuttum ritsmíðum og ræðum eftir
Francis Bull (Gyldendal Norsk Forlag, 193
bls., 27 kr. í b.). Fyrstar eru þrjár ritsmíð-
ar um Henrik Ibsen og ber sú fremsta
heitið „Vildanden", sú næsta „Á dikte er á
se“ og sú þriðja „Hildur Andersen og Hen-
rik Ibsen“. Þó að Francis Bull sé hniginn
við aldur er andlegt fjör hans óþrotið; til-
efni fyrstu ritsmíðarinnar er leiksýning
sem greinarhöfundur sá fyrir skömmu í
Svíþjóð. Á þessari sænsku sýningu leik-
ritsins kom gerfi tveggja persóna honum
mjög á óvart, — og var önnur þeirra Gre-
gers Werle. Það varð til þess að hann fór
að rifja upp fyrir sér og hugleiða þróunar-
sögu leikritsins í þeim frumdrögum skálds-
ins og minnisblöðum sem enn eru til. Á
meðal þeirra er eitt blað sem er einstakt
að sínu leyti í þeim pappírum sem varð-
veitzt hafa eftir skáldið liðið. Þetta er
snoturlega skrifuð örk með yfirskriftinni
Modeller. Af blaðinu má sjá að Ibsen hef-
ur upphaflega hugsað sér Alexander Kiel-
land sem fyrirmynd að Gregers Werle.
Kielland var þá enn ungur, — auðmanns-
sonur sem hafði skyndilega orðið frægur
fyrir prýðilega gerðar smásögur, einatt með
efni úr stríði fátæklinga. Ibsen hafði illan
bifur á slíkum manni og gerði sér undar-
legar og þeygi fagrar hugmyndir af innræti
hans sem lesa má í minnisblöðunum, m. a.:
„A. K. nyder fattigdommen og elendig-
heden æstetisk indigneret ... den rige soci-
ale skribent ... forkæmper for de fattiges
ret; tager det som en sport“. Hins vegar er
víst að Ibsen þekkti Kielland ekki þegar
þetta var á döfinni. Reyndar fór svo að
Ibsen fekk í miðju kafi nýja hugmynd sem
gjörhreytti persónunni Gregers Werle og
var Kielland þar með úr sögunni. Francis
Bull þykist þó sjá merki upphaflegu fyrir-
myndarinnar í missmíði einni léttvægri.
f þriðju greininni segir frá þeirri endur-
nýjun lífdaganna sem Ibsen átti að fagna
seinustu níu árin sem hann naut heilsu.
Hann átti þá mikinn og góðan kunnings-
skap við unga tónlistarkonu sem gerðist
förunautur hans á leiksýningar og fyrir-
lestra eftir að eiginkonan var orðin heima-
sætin af gigtar sökum. Við þessa ungu konu
ræddi Ibsen um skáldskap sinn og áform
sín í þeim efnum og eftir ummælum hans
sjálfs að dæma hefur vinátta þeirra orðið
honum ómetanlegur aflvaki. í bréfi sem
hann skrifaði Georg Brandes eitt sinn á
þessum árum kemur fram að hann skilur
einkar vel — einmitt nú — endumýjun
Goethes eftir að hann kynntist Marianne v.
Willemer.
Af öðrum ritgerðum þessa safns skulu
186