Tímarit Máls og menningar - 01.09.1967, Page 99

Umsagnir um bœkur
Örnefni í Laxártlal
Ekki verður annað sagt en söfnun og
varðveizla íslenzks orðaforða hafi verið of-
arlega á baugi undanfarna áratugi. Ber þar
liæst starfserai Orðabókar Háskólans. Ég
býst við, að margir geri sér í hugarlund,
að sú stofnun haldi til haga öllum íslenzk-
um orðum, sem til verður náð. En svo vítt
er verksvið hennar ekki. Tvennt vantar á.
I fyrsta lagi er ekki sótt lengra aftur en til
elztu bóka, sem prentaðar voru á íslenzku
(16. öld), en fornmálsorðabókin, sem unnið
er að í Kaupmannahöfn, á að bæta það
upp að mestu ásamt Lexicon poeticum. I
öðru lagi er sérnöfnum ekki safnað skipu-
lega, en langstærsti flokkur þeirra eru ör-
nefni. Slík orð hafa sérstöðu og eru ekki
felld inn í venjuleg orðabókarverk nenta að
takmörkuðu leyti. En hver hirðir þá um
örnefnin? Sú stofnun, sem sýnt hefir ís-
lenzkum örnefnum mesta ræktarsemi, er
Þjóðminjasafnið. A vegum þess hefir miklu
verið safnað af örnefnum víðs vegar um
land, og ýmsir aðrir aðiljar hafa fengizt
við örnefnasöfnun. En þessi starfsemi er í
rauninni fyrir utan verkahring Þjóðminja-
safns, svo að aðhlynning þess getur aldrei
orðið til frambúðar. Þótt það sé þakkar-
vert, sem gert hefir verið, verður að játa,
að ömefnin hafa verið í hálfgerðri van-
hirðu lijá oss Islendingum. Hér er feikna-
verk fyrir höndum við söfnun og skrásetn-
ingu, og hefir dregizt til óbætanlegs tjóns
að taka þessi mál föstum tökum.
Vfða erlendis eru til sérstakar örnefna-
stofnanir, sem hafa yfirumsjón með söfn-
un örnefna, útgáfu þeirra og rannsóknum.
Slíka stofnun vantar hér á landi, og hafa
margir fundið fyrir því, enda hygg ég, að
fáar stofnanir í íslenzkum fræðum myndu
liafa jafn hagnýtt gildi og örnefnastofnun.
Nægir að minna á kortagerð, landamerkja-
þrætur, fasteignabækur og hæjatöl til að
vekja hugboð um slíkt. En fræðilegt gildi
slíkrar stofnunar yrði margháttað og ó-
mælanlegt.
Þá væri góð skipan á, ef til væru í land-
inu tvær stofnanir, sem önnuðust söfnun,
skrásetningu, útgáfu og rannsóknir á ís-
lenzkum orðaforða, eins og hann leggur
sig, og mættu þær gjaman vera nátengdar.
Onnur þeirra tæki til hins almenna orða-
forða, hin til sérnafna. Þetta eru engar
skýjaborgir. Önnur þessara stofnana er
þegar til, þ. e. Orðabók Háskólans. Það
þarf aðeins að færa út starfsvið hennar,
svo að söfn hennar nái til fommálsins líka.
Um nafnastofnunina er það að segja, að
í rauninni er til vísir að henni, þar sem
gert var ráð fyrir örnefnadeild innan lland-
ritastofnunar íslands. Ætla verður, að ör-
nefnasöfn Þjóðminjasafns gengju til hinn-
ar nýju stofnunar, og er það ekki lítið
tannfé. Auk þess myndu henni fljótlega
berast mörg góð nafnasöfn, sem einstakl-
ingar eiga í fórum sínum víðs vegar um
land. Hér er því fremur um skipulags- en
fjárhagsatriði að ræða. Starfsvið þessarar
stofnunar ætti að vera svo vítt, að hún
næði til allra sérnafna, nafna á mönnum
og skepnum, vopnum, skipum o. s. frv. En
gjarnan mætti kenna hana við örnefni, því
að þau eru langfyrirferðarmest allra nafna.
Annars er heitið aukaatriði. Hitt skiptir
meira máli, að ineð þessu fyrirkomulagi
mætti safna í tvær hlöður öllum íslenzkum
orðum, sem til verður náð, hinum almenna
orðaforða í Orðabók Háskólans, íslenzkum
sérnöfnum í Örnefnastofnun íslands.
Islenzkir málfræðingar hafa aldrei verið
fjölmennir, og örnefni hafa freistað þeirra
næsta lítið. Fyrir vikið eiga íslendingar
engan örnefnafræðing, og er ástand fræð-
anna eftir því. Ymsir mætir menn hafa þó
verið íslenzkum örnefnafræðum til nyt-
semdar, meðal þeirra a. m. k. einn útlend-
ingur. En frændur vorir á Norðurlöndum
13 TMM
193