Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
Endurtekning upphafsorðanna styrkir kvæðið og Ijær því stígandi er nær
hádepli í lokin. í miðerindinu kemur hin félagslega tilvísun skýrt fram er
skáldið segir að „erfiðismenn og slíkir“ geti látið sér „nægja sitt nöldur“,
því að um leið er þess getið að þeir sjái „einn og einn eyri frá sér“ í silfri
því sem útlendingar láta rigna yfir dalinn; þar er auður sem erfiðismenn-
irnir hafa skapað með striti sínu. Á þessu kvæði má einnig sjá hve Þorsteini
er tamt að beita hófsömu orðalagi og draga úr styrk orðanna í hverju skrefi
til að ítreka það er á milli línanna liggur. Hann velur grunkveikjuna í stað
hins beina orðalags, en þannig eru myndhvörfin skerpt og spennan milli
vídda þeirra hert. Það er tam. athyglisvert að í frumprentun kvæðisins (Tíma-
riti Máls og menningar 4. 1960) sagði í lokavísuorðinu:
meðan einstaklíngsfrelsið káfar um svöl brjóstin
— en síðan hefir skáldið dregið enn frekar úr styrk orðanna, og þetta „ein-
staklíngsfrelsi“ er ekki lengur utan að komið, heldur „fyllir“ brjóstin. Það
hverfur þannig inn í ljóðmyndina og verður hluti hennar, en þetta rná einnig
skilja í samhengi við þá nánd sem áður er getið um í kveðskap Þorsteins
frá Hamri. Hins vegar munu þeir sem þekkja til íslenskrar sögu á síðustu
árurn kannast við þetta „einstaklíngsfrelsi“.
Þannig er skynjun Þorsteins frá Hamri bundin manninum og vandamálum
hans. En náskyld athugun skynjunar skálda er könnun tíðni einstakra orða
í verkum þeirra. Hið fræga franska Ijóðskáld Charles Baudelaire sagði að
menn ættu að leita uppi þau orð er tíðust væru í verkum skálds, því að þannig
mætti sjá hverjum anda skáldin væru lialdin. Á sama hátt leita menn lita-
lýsinga í verkum skáldanna. Séu litatáknanir athugaðar í ljóðum Þorsteins
frá Hamri, er ekki um auðugan garð að gresja. Þeirra gætir helst í fyrstu
bók hans, en sýnu minna í hinum síðari. Má telja litatáknanir tveggja síðustu
bókanna á fingrum sér. Sé á hinn bóginn athugað hverjir litir eru tíðastir
í ljóðum Þorsteins þar sem þá er á annað borð að finna, kemur í ljós að
rautt er þeirra algengast. Og í tengslum við það má nefna að í Ijóðum hans
koma oft fyrir orðin: blóð, eldur, bruni, hrenna, hlóðugur. Næsttíðasti litur-
inn er hvítt, en þá svart. Það er einkennileg tilviljun að þessir litir eru einmitt
taldir upp og í sömu röð í upphafi fyrstu ljóðabókar skáldsins: „en eftir
voru þrjú tár á laufi; rautt hvítt svart“. Fæð litatáknanna í ljóðum Þorsteins
er í fullu samræmi við eðli hans sem félagslegs skálds, og að þessurn sama
brunni ber að af fáum og sjaldgæfum litum í ljóðum hans er rauður tíðastur.
En allar slíkar lýsingar gegna fyrst og fremst táknrænu hlutverki í ljóðunum
310