Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Qupperneq 145

Aldur Hellismanna
túngu, og er Illugi að tali Hauksbókar Landnámu fjórði maður frá land-
námsmönnum. Eingin skýríng er látin í té um það hversvegna mennimir
máttu ekki vera kjurrir í hellinum. Auðunn Smiðkelsson, sem óvænt er
gerður nítjándi hellismaður, var brendur heima í föðurgarði sínum að
„Þorvarðsstöðum“; ekki sagt hvort Auðunn brann einn í húsinu eða aðrir
menn brunnu með honum. Með öðrum orðum, þjóðsaga um menn þessa og
atburði er ekki leingur orðin nein þegar Sturla Þórðarson færir þokufróð-
leik sinn í letur mörgum kynslóðum seinna.
Nú er þar til máls að taka sem framundir 1950 urðu enn fundnar leifar
af gripahnútum fornum í Surtshelli skamt frá mannvirkjum hellisins, grjót-
hleðslum þeim sem enn standa þó túristar sæki fast að jafna þeim við jörðu;
en hleðslur þessar munu vera elst mannvirki á íslandi þegar Öxarárfossi
sleppir. Beinahrúgunni og mannvirkjunum hefur verið lýst ótal sinnum,
meðal annars hefur sá er þetta ritar lagt hönd að slíkri lýsíngu í greinar-
korni, Lítil samantekt um útilegumenn, í Tímariti Máls og menníngar 1949.
Þegar ég kom í hellinn árið á undan voru beinin farin að morna og troðast
í svað á hellisgólfinu; þó mátti enn finna þar heillegar hnútur. Á þeirri
túristaöld sem síðan er orðin hafa beinin ýmist verið tröðkuð sundur með
öllu eða túristar stúngið þeim skástu á sig. Það er ekki leingur örmul eftir
af hinni fornfrægu beinahrúgu í Surtshelli.
Hnúta sú sem ég hafði með mér 1948 var höggvin sundur á ská. Væri
gáð í sárið mátti af sléttleika þess ráða að þar hafði verið höggvið með
flugbeittri exi. Bændur sem ég sýndi beinið héltu helst það væri úr vetrúngi.
Ég hafði síðan beinið með mér til Kaupmannahafnar og þar var það rann-
sakað af dýrafræðíngi sem lagt hefur stund á tegundarákvörðuri dýraleifa,
M. Digerböl. í skriflegri umsögn Digerböls um hnútuna segir að þetta sé
bein úr „taminni kú, neðri endinn af lærlegg hægri framfótar, ytri brúnin
höggvin af. Af stærðinni að dæma er þetta lítil kýr einsog tíðkuðust á mið-
öldum.“
Þegar bein þetta var fyrst á ferð í Danmörku var enn ekki auðvelt að fá
aldur fomleifa ákvarðaðan með geislamælíngum á ösku, þeirri aðferð sem
kennd er við kolefni-14. Þessari aðferð hefur fleygt svo fram á síðustu
áratugum að hvert skólabarn hefur nú heyrt um árángra slíkra rannsókna
og veit í höfuðdráttum rannsóknaraðferðina. Danir útbjuggu sér svona rann-
sóknarstofnun í teingslum við náttúrufræðideild þjóðminjasafns síns og er
vinnustofan kölluð Kulstof-14 dateringslaboratoriet. Fyrir tilstilli Jóns Helga-
sonar sem vísindamanns og prófessors við Hafnarháskóla var beinið tekið
367