Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Qupperneq 170

Ivar Eskeland
Hin mikla látlansa enduriiýjim
Nokkrar hugleiðingar um gagnrýni á Laxness meðan beðið er eftir gagnrýni
um Kristnihald undir Jökli.
Tímarit exiu tíl margra hluta nytsamleg.
Þau má meðal annaxs nota tíl að birta
greimar sem hafa þann megintílgang að
„sýnia fram á“, að átt hafi sér stað róttæk
— eða réttara sagt afturhaldskynjuð breyt-
ing á skáldskaparviðhorfum Halldórs Lax-
ness frá og með árinu — eða var það dag-
urinn? — sem haran veitti viðtöku bók-
menn taverðl a un um Nóhels — á því herrans
ári 1955. (Var ekki hægt að grípa til sím-
ans og spyrja hanin sjálfan?)
011 þessi umræða virðist vera reist á
þeirri hyggju eða ósk, að hafi maður á ann-
að borð lagt inn á ákveðna braut í skáld-
skap sínum, þá beri honum hvað sem tautar
og raular að halda sig á henni alla þá
stund sem honum er skömmtuð tíl að lifa
og skrifa.
Mér virðist þetta sjónarmið ekki koma
kjorna málsdns við, bæði vegna þess að það
á sér ólistrænor forsendur og afneitar gildi
sjálfrar breytíngarinnar. í hæsta lagi væri
hægt að fallast á, að slíkt umræðuefni ætti
rétt á sér á vettvangi félagssálfræðinnar, ef
það væri skilgreint þannig: Er hægt að
sýna fram á það, sé Halldór Laxness tek-
inn sem ranrasóknardæmi, að þegar menn
veita viðtöku tiltölulega háum, kapítalísk-
tun ávísunum, þá dragi þeir niður tíltölu-
lega rauða fána sína og hífi upp bláa í
staðinn? Þó á ég erfitt með að skilja að
slfk umræða getí vakið niokkum almennan
áhuga, nema þá heimskulega forvitni sem
jafnan vaknar á vissum stöðum, jafnófra-
víkjanlega og amen er sagt í kárkjunrai,
þegar einhverjum þykir sæma að pikka í
þekktar persónur með penna sínum og
hefur það í hæsta lagi upp úr krafsinu að
spilla mannorði þeirra.
I bókmenntalímwriti kynni hinsvegar að
vera ástæða tíl að bera fraam þessa eiraföldu
spurningu: Eru bækur Halldórs Laxness
betri, jafngóðar eða verri eftir til dasmis
árið 1955 en þær voru áður?
Jafravel þessi spumirag virðist mér ekiki
koma kjama málsins við þegar þetta skáld
á í hlut. Það getur meir en verið, að eira-
mitt Nóbelsverðlaunin marki tímamót í lífi
flestira þeirra sem tekið hafa við þessu
dýnamít-fé; það þyrftí þá að ’kanna, ef
eirahver nenndr því. Yrði niðurstaða slíkrar
könnumar sú, að þessi skáld eða meirihlutí
þeirra skrifi verr en áður, þá væri fremur
ástæða til að skera upp herör gegn sjálfum
verðlaununum.
En hvers vegna? Það er og verður og
á að vera einkamál hvers og eins hvort
hann vill taka við verðlaunum eða ekki;
með þeim afleiðingum sem það kann að
hafa fyrir þiggjandann; jafnvel bœkur
manms eru einkam-ál þar til hann hefur
samið þær og sent á markað.
Þá fyrst lýkur eirakolífi bókar; en þá
er það líka aðeins ein spuming sem skipt-
ir máli: er það góð bók eða vond bók?
Kristnihald undir Jökli er góð bók — að
mínum smekk.
Hún er góð bók í sjálfri sér; hún er góð
392