Tímarit Máls og menningar - 01.12.1969, Page 173

Hin mikla látlausa endurnýjun
kani!sld aS segja, aS ég bíS ekld efdr þess-
um væntanlegu túlkunar- og rannsóknar-
niSurstöSum1 meS neinni sérstakiá eftir-
væntingu. Þær geta nefniiega heldur aldrei
orSiS annaS en persónulegir vitmsburSir
— um bók sem hejur gildi eSa hefur þaS
ekloi — fyrir hvem einstakan lesanda.
HvaS er þaS þá sem gerir Kristnihald
minnisverSasta document humain frá ís-
ienzkri hendi um langan aldur?
Kímnin. Hin mikla, manneskjulega
kímni í stóru og smáu; yfirburSakímni;
ólympsk; frelsandi hlátur himinsins. Og
hvemig verSur kímmin til? ÞaS er einmg
„formsatriSi"; andstæSum er stillt saman;
persónnr úr fjarskyldum hugsunar- og til-
finningaheimum ræSast viS; fólk meS al-
gerlega alólíkar forsendur talar samon; ó-
líkir „hnettir" standa í sambandi sín á
milli.
Menn geta endalaust „sýnt fnam á“,
hvaSan skáldiS „hafi fengið" persónur sín-
ar — og jafnvel einstök orSsvör sín. Til
eru heil bókasöfn um þess konar lán stór-
skálda; „gömlu“ skáldhöfSingjomir, kump-
ánar eins og Shakespeare, Comeille, Ra-
cine, Moliére og okkar eigin Ludvig Hol-
berg, hefSu eftir núgildandi lögum um hug-
verk aRir saman veriS sífellt í tukthúsinu,
dæmdir fyrir ritstuld eSa eftirlíkingu hug-
verka — eSa þá aS þeir hefSu veriS lagSir
inn á sjúkrahús til sálfræSilegs eftirlits,
grunaSir um stelsýki. Fangelsin okkar
hefSu veriS full af skáldum.
AS því er Halldór Laxness varSar, er
þessi eltingarleikur viS „lán“ aS því leyti
fróSlegur, aS hann leiðir í ljós frábæra
hæfileika hans tál aS gera jafnvel hvers-
dagslegustu athugasemdir eSa skilgreining-
ar skáldlega gildar; á þaS jafmt viS um at-
huga9emdir varSandi ólympíumet samlanda
hans í kökuneyzlu, slit tólf tonna vörubíla
á vegum án slitlags, innreið og hörmuleg
endalok palísanders hjá góðum öreiga (var
einhver aS segja að hann hefði „fjarlægzt
þjóðina"-) — þaS getur jafnvel veriS um
aS ræða tilfærslu heOIa „heimspekilegra"
eða „vísindalegra" hugmyndakerfa (kenn-
ingar Godmans Sýngmanns), já, og meira
að segja beina hagnýtingu mikilvægra
drátta hjá þekktum persónum, skálduðum
eSa „raunverulegum": í Kristnihaldi er
væntanlega erfitt aS benda á eina einustu
persónu, sem höfundurinn hafi ekki léð á-
kveðin sérkenni úr aðgengilegum' heimild-
um.
Mergurinn málsins er eiginlega sá, að
hreyfi hann viS orði eða setndngu, þá
standa þau allt í einu splumkuný og ónotuð
fyrir framan okkur.
AfsakiS; en þegar við höfum nú einu
sinni gert okkur ljósa þessa sérstöku starfs-
hætti Halldórs Laxness og staðfest þá með
viSeigandi og traustum tilvitnunum í heim-
ildir, hvað þá? Ætla menm þá aS halda
áfram á sömu galeiðu? Væri ekki tíma-
bærara aS fara að gaumgæfa ritsmíðina
sem fyrir liggur, hina fullgerSu bók frá
hendi Halldórs Laxness?
Á sínum tíma kom fram sú krafa í leik-
húsheiminum norska, aS leiklistargagnrýn-
andinn ætti að vera skyldugur til að fylgj-
ast með leikstjóranum við sviðsetningu
leikrits frá upphafi til loka. crá fyrsta sam-
lestri tdl lokaæfingar í búnimgum. Hvort
hann átti síðan að fá heimild til að sækja
frumsýndnguna, man ég elcki.
Eg man hins vegar að kröfunni var vísað
á bug — með fyrirlitningu, eins og rétt-
mætt var. Gagnrýnandinn er meðal annars
þjónm hins væntanlega leikhúsgests; hvaða
hjálp er leikhúsgesti, sem verður að greiða
sinm aðgamgseyri, í því að fá vitneskju um
hvernig léleg sýning varð léleg eða hvers
vegna góð uppfærsla er góð? ÞaS er árang-
urinn eins og hann liggur fyrir, sem borg-
að er fyrir, og ekkert annað; hann er
dæmdur, hans er getið, og hann er kanmski
395