Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Síða 98

Tímarit Máls og menningar
gera stúdentum kleift að hliðra sér hjá lestri frumrita og afla sér í stað náinna
kynna af hugsuðum liðinna alda yfirborðslegrar þekkingar á nöfnum þeirra
einum og ágripum hugsunar þeirra.“3 Og eins og framgengur af ummælum
Jóhanns Páls um þá Hume, Kant og Wittgenstein er jafnvel undir hælinn lagt
um ágripin. Hitt er skylt að kannast við að þau nöfn sem hann nefnir eru rétt
eftir handbókunum höfð.
Jóhann Páll óskar eftir „skæðum andstæðingi“ (JPÁ 176). Það skyldi nú
ekki vera að með þessum orðum eigi hann við frumspekilegan andstæðing og
helzt annan fylgismann Karls heitins Marx? Því eins og kunnugt er á marx-
isti enga andstæðinga skæðari en aðra marxista. Fyrir kemur jafnvel að hann
er ekki óhultur um líf sitt fyrir hinum. Hitt mun þó algengara á síðustu tím-
um að allir komist af og hafi jafnvel skemmt sér vel við þráttir sínar, þær
ýmsu myndir sem margbreytileiki veruleikans hefur tekið á sig í spegli sam-
sömunarinnar. „Oft er eins og tveir þokulúðrar séu að kallast á útí hafsauga,“
segir Halldór Laxness, „og þá eru það tveir sósíalistar.“4 Og því skyldu menn
ekki skemmta sér við þytinn þann þótt annað láti betur í mínum eyrum? En
hvað um það: ef rétt er til getið um óskina eftir skæðum andstæðingi sé ég
mér því miður ekki fært að verða við henni. Og bið forláts á því að ég skuli
leika á langspilið sem fyrr, auðveldasta strenginn minn, nú þegar Jóhann Páll
hefur þeytt lúður sinn úti í myrkrinu.
Dauð saga lifandi hugmynda
Hvað sem marka má bera ýmis ummæli Jóhanns Páls um heimspeki vitni
nokkurri eðlistrú, þeirri trú að heimspekin hafi eitt og næstum óbreytanlegt
innsta eðli sem ég afneiti (enda sé ég ,,andheimspekingur“) en Jóhann Páll
sjálfur hafi hins vegar komið auga á. Hann endursegir meginviðhorf mitt
við sögu heimspekinnar svo að ég telji uppistöðu þessarar sögu vera „undan-
haid heimspekinnar fyrir vísindunum og að lokum formlegt valdaafsal í
þeirra þágu. Sögulegt mikilvægi heimspekinnar er að vísu ótvírætt..., en að-
eins sem millibilsskeið í sögu þekkingarinnar: stöðugt nýjar vísindagreinar
öðlast sjálfstæði gagnvart heimspekinni, og um leið verður ófullkomleiki
hennar æ ljósari. í samanburði við vísindin virðast hugtök hennar og rök-
leiðsluaðferðir ónákvæmar og snerting hennar við veruleikann ónóg.“ (JPÁ
170) Hér er gefið til kynna að heimspeki og vísindi séu tvær lítt breytilegar
stofnanir, líkt og stj órnarskrifstofur, sem hvor beiti sínum lítt breytilegu að-
ferðum. Mér er síðan eignuð sú skoðun að þegar önnur þessara virðulegu
288