Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Page 57

Shakespeare á meðal vor — Vélin Mikla
Svo þetta er þá verðmæti alls þess sem hann hefur barizt fyrir. Þetta er
hið sanna gildi valdsins, sögunnar, krúnunnar sem prýðir Drottins Smurða.
Einn góður hestur er meira virði en kóngsríkið allt. Þetta er loka-setning
hins mikla flokks af söguleikjum eftir Shakespeare.
X
Arið 1958 sýndi Jasek Vostseróvits, ásamt flokki ungra leikara, nokkur
atriði úr Ríkarði þriðja í Menningarstofnun Varsjár. Salurinn var þétt skip-
aður, og leikendur fylltu næstum sviðsskákina litlu. Engin sérstök lýsing
og enginn sviðsbúnaður. Vostseróvits fór úr frakkanum; hann var í þykkri
svartri peysu með háum kraga. Hann bretti upp vinstri erminni og sýndi
visinn handlegg. A vísifingri hægri handar var stór hringur. Anna prins-
essa var í venjulegum kjól. Maðurinn í svörtu peysunni hafði myrt föður
hennar og eiginmann. Nú bað hann hana að sofa hjá sér. Svarta peysan,
með kraga sem huldi hökuna neðanverða, var að sjá sem brynja. En er
þörf á brynju til að fremja morð? Aldrei hafði ég séð Shakespeare-sýningu
svo samþjappaða og efnismikla. Uppfrá því beið ég eftir Ríkarði þriðja í
höndum Vostseróvitsar. Loksins, snemma vetrar 1960, sýndi Vostseróvits
Ríkarð þriðja í Ateneum-leikhúsinu í Varsjá.
Hann gengur um hvatlega, stingur við eilítið öðrum fæti. Hann nemur
staðar og fer að hlæja. Hann segir að stríðinu sé lokið, að friður sé á kom-
inn, og leggja megi skörðótt sverð til hliðar. Að ofan síga raðir af járn-
stöngum niður á sviðið, hver af annarri, og mynda bakgrunn. Ríkarður
talar við sjálfan sig, ekki við áhorfendur. Hann hlær aftur, ekki að sjálfum
sér, heldur að áhorfendum. Hann er með breitt andlit, vanhirt hár, og er
í óhreinni og slitinni treyju. Svona gæti „Vostser" byrjað að leika Sganar-
elle; með sama farða, sama málrómnum, sama hlátrinum. Þarna stendur
hann, mjög gleiður, og vinstri handleggurinn, sá visni, hangir niður.
Herra Lárens Olivier var hrífandi frá upphafi. Líkamslýtin voru rétt
lauslega gefin í skyn; hann var yfirþyrmandi og ægilegur, bróðir konungs-
ins. Vostseróvits talar um frið — hlæjandi. Þessi vanskapaði dvergur byrjar
með fíflalátum. Þetta er hin fyrsta opinberun, og ofboð. Hann er minni en
allir aðrir á sviðinu; hann þarf að líta upp til að sjá framan í þá. Hann
er skringilegur. Hann veit það; hann veit allt.
A nítjándu öld var Ríkarður leikinn af harmleikurum, á harmleika vísu.
Hann var sýndur sem sálsjúkur stórglæpamaður, eða sem „ofurmenni“.
151