Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Blaðsíða 87

Vésteinn Ólason
Olafur Jóhann Sigurðsson
Fyrirlestur á bókmenntasamkomu Máls og menningar 7. marz
Það er gömul venja að skipta sögu þjóða og landa í tímabil og miða þar
við ákveðin ártöl og viðburði. Fá dæmi munu til þess að ákveðinn dagur
marki jafnglögg skil í sögu íslendinga og sá vordagur árið 1940 þegar
breskt herlið gekk á land á Islandi. Þá verða í einni svipan straumhvörf
í stjórnmálasögu okkar, en á eftir fylgir bylting í þjóðlífinu á öllum svið-
um, ekki síst félagslegu og menningarlegu. Þó er það vitaskuld svo að
þessi eini dagur hefur aðallega táknrænt gildi. Breytingar þær sem orðnar
eru á íslensku þjóðfélagi á þessari öld voru svo sannarlega komnar af stað
fyrir 1940 og ekki er að efa að þær hefðu stefnt í svipaða átt þótt her-
námið hefði ekki komið til, en með breska hernáminu og síðar því banda-
ríska reið yfir þjóðlífið holskefla sem gerði ölduhreyfingar sögu okkar
fram að því heldur smáar. Þessi holskefla og öldurótið sem fylgdi sópaði
burm mörgum innviðum sem höfðu borið uppi íslenskt samfélag um aldir
og nýjar stoðir titra nú undir hátimbraðri samfélagsbyggingu. En því geri
ég þetta hér að umræðuefni að andstæður gamalla tíma og nýrra, sem
kalla má að mætist á fyrr nefndum vordegi, eru uppistaðan í öllum verk-
um Olafs Jóhanns Sigurðssonar, enda ekki hægt annað að segja en það
viðfangsefni sé ærið.
Ég held það sé engin ástæða til að ég sé að rifja hér upp helstu ævi-
atriði Olafs Jóhanns eða þylja nöfn á verkum hans. Sá fróðleikur er ykkur
flestum kunnur og öllum tiltækur. Vil aðeins minna á að hann er jafn-
gamall fullveldinu, fæddur og uppalinn í sveit, en tók kornungur þá
ákvörðun að gerast rithöfundur og settist þá að í Reykjavík, þar sem hann
hefur lifað og starfað kreppuár, styrjaldarár og svo kölluð eftirstríðsár.
Mómnarskeið Olafs Jóhanns, árin milli styrjalda, eru um margt sérstæð
í íslenskri sögu, milliþáttur milli hins gamla og hins nýja. Mikill hluti
þjóðarinnar hafði þá enn viðurværi sitt af landbúnaði og búskaparhættir
voru lítt breyttir frá því sem verið hafði um aldir. Afl manns og hests
knúði búskapinn áfram en betri tæki voru farin að gera hann að ýmsu leyti
181