Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Síða 11

Einar Kdrason
Gamlar nýstefnur og fleira gott
Erindi flutt á fundi um bókmenntir í Félagsstofnun stúdenta
16. febrúar sl.
Fyrir tuttugu árum eða rúmlega það, ef fundur einsog þessi hefði verið
haldinn, er trúlegt að talsmenn módernismans hefðu haldið líkræður yfir
skáldsögunni í hefðbundnum skilningi. Það væri kannski álíka einföldun, en
þó nær lagi, að segja nú að módernisminn sé burtsofnaður en skáldsagan
hinvegar við bestu heilsu. Enda felst í þessum orðum einhver þverstæða:
Hvernig getur módernismi, eða nýstefna, lognast útaf, amk. meðan ekki
hefur verið fundin upp brúkleg tímavél og við lifum ekki annað en samtíð
okkar. Og það er líka til marks um hvílíka endastöð þeir menn töldu sig
vera komna á, sem fóru að nota þetta hugtak, því varla hefur verið gert ráð
fyrir að módernismi gæti hætt að vera móðins, að nýstefna yrði gamaldags,
— yrði þá ekki nútíminn að vera liðinn undir lok og hið ókomna tekið
við . . .? Nema við gerum ráð fyrir hinum möguleikanum: að þegar nútím-
inn verði gamaldags þá verði fortíðin nýmóðins; það væri þá í anda
kenningar sem ég sá hafða eftir spekingum í merkri ævisögu Elvis Presley,
en hún gengur útá að hugmyndaheimur okkar samtíma, þjóðfélagsgerðar,
heimsmyndar, sé ekki lengur fær um nýsköpun; sá tími sé liðinn undir lok
þegar nýjar byltingarkenndar stefnur taka við án afláts, hvort sem er í
bókmenntum, myndlist, tónlist, heimspeki; á okkar dögum gerist þá ekki
annað en að á víxl eru teknar í tísku gamlar stefnur og þær kannski kallaðar
nýjar með því að bæta orðinu ný- framanvið nafn þeirra. Þannig gangi á
með nýrómantík, nýraunsæi, nýrokkabillí; aldagömul aðferð er kölluð
„nýja málverkið“; það kemur nýsúrrealismi, nýdadaismi, væntanlega
nýmódernismi, og eflaust er einhversstaðar til nýfútúrismi, og þar förum
við kannski að loka hringnum, — þegar rykið er dustað af gamalli hefð og
hún kölluð nýframtíðarstefna.
Væri þetta rétt kenning veit ég ekki hvort við ættum að gráta ástandið og
harma eða líta á það sem merki um að nútímamaðurinn sé kominn til
þroska, hættur að haga sér einsog krakki eða nýríkur hálfviti sem veður úr
einu í annað og kastar öllu frá sér án þess að hafa skilið til fulls gildi þess;
129