Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Page 58

Tímarit Máls og menningar
á vegna meginatburðarásar. Þetta þýðir þó alls ekki að fornsögur séu
samhengislausar, og síst af öllu Islendingasögur, en fremur að atburðarásin
hafi ekki einn miðpunkt heldur sé líkari neti eða keðju hringa sem skarast
þótt þeir séu ekki sammiðja. Sem dæmi mætti taka þátt af Víga-Hrappi í
Njálu. Hrappur gegnir mikilvægu hlutverki í atburðarásinni, en aðdragandi
að því að hann kemur inn í söguna er rakinn miklu rækilegar en þörf er á
vegna meginsögunnar. Enn skýrari dæmi um efni, sem bæði Aristóteles og
nútímahöfundar munu telja til útúrdúra, eru þættir um kristnitöku og
Brjánsbardaga í sömu sögu.6 Hliðstæð dæmi mætti finna í flestum Islend-
ingasögum, svo að ekki sé minnst á konungasögur og samtímasögur.
Carol Clover bendir nú á að þess háttar útúrdúrar hafi hreint ekki verið
galli eða skáldaleyfi að mati miðaldamanna heldur æskileg söguprýði, hvort
heldur var um að ræða að rjúfa samfellda atburðarás sögu og fella inn efni úr
öðrum hlutum hennar eða að taka inn efni sem ekki heyrði til hinnar eigin-
legu sögu. Hún vekur einnig athygli á því að tvískipt atburðarás, þar sem
frásögn greinist í tvo tiltölulega sjálfstæða þætti (og stundum hvor um sig
aftur í tvennt), er harla algengt fyrirbæri í miðaldabókmenntum. Dæmi um
þetta eru Bjólfskviða, Niflungakviða, sem vitaskuld má líta á sem fulltrúa
fyrir gamlar germanskar frásagnarhefðir, en einnig Rólandskviða, Vil-
hjálmskviða (Guillaume), prósasagan af Lancelot ofl. Það er sérstaklega at-
hyglisvert að bæði í Islendingasögunum Njálu og Eglu og í Bjólfskviðu og
frönsku verkunum er hin tvískipta bygging engin tilviljun heldur eru í hvor-
um þætti hliðstæður og andstæður sem gefa frásögninni í heild dýpri merk-
ingu heldur en ef hvor hluti um sig væri sjálfstæður.
Þegar kemur að niðurlagi íslenskra fornsagna er það opið engu síður en
upphafið: greint er frá síðari örlögum ýmissa persóna og ættir einatt raktar í
átt til samtíma söguritara. Þegar jafnframt er haft í huga að mikið af
persónum kemur fyrir í fleiri sögum en einni og að oft er vikið að efni
annarra sagna, má sjá að útlínur íslenskrar sögu eru óljósar. Það sama á við
mikinn hluta miðaldafrásagna. Höfundur bendir á að sögurnar líkist eink-
um þeirri grein frásagna sem Aristóteles gerði lítið úr og taldi andstæðu
söguljóða: hinni sögulegu frásögn, historia.
I næstu tveimur köflum MS er fjallað um þær aðferðir sem sagnaritarar
beita við samþættingu (stranding) atburðarása og hvernig þeir leysa þann
vanda að segja frá atburðum sem gerast samtímis á tveimur eða fleiri stöðum
(simultaneity). Þegar höfundur reynir að segja margar sögur í einu verki
væri að mörgu leyti auðveldast, bæði fyrir hann sjálfan og lesendur eða
áheyrendur, að rekja hverja atburðarás fyrir sig og raða þeim hverri á eftir
annarri, jafnvel þótt þær gerist að einhverju eða verulegu leyti samtímis. En
bæði íslenskir sagnamenn og erlendir samtímamenn þeirra forðast þessa að-
176