Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Blaðsíða 133

bendingar um lausnina, sem hægt er að
sjá eftir á, skal viðurkennt að lausnin
kom mér á óvart. A hinn bóginn virtist
snemma augljóst að glæpurinn yrði með
einhverjum hætti í því fólginn að Páll
risi upp og reyndist trúr sjálfum sér og
hugsjónum sínum, fremur en slæmum
húsbændum og hefur sjálfsagt einhverj-
um lesanda fundist að glæpurinn hefði
mátt vera stærri í sniðum, þótt álitamál
verði að telja hvað unnist hefði við það.
Persónufjöldi er mikill í bókinni og
þarf ekki að orðlengja að mannlýsingar
eru gerðar af miklum hagleik. I Gang-
virkinu veikir það að mínu viti áhrifa-
mátt þeirrar ádeilu sem í mannlýsingun-
um felst að höfundi hættir til að draga
upp heldur grófgerðar skrípamyndir, en
i Drekum og smáfuglum þarf ekki und-
an því að kvarta. Víst felst ádeila í mörg-
um mannlýsingum, en þó hafa þær hvar-
vetna dýpt sem gerir þá skoplegu tragí-
kómíska. Ástæðulaust er að fara að telja
hér upp frábærar mannlýsingar, þó
freistandi sé að nefna örfá dæmi. Skáldið
Aron Eilífs verður skýrara, í senn skop-
legra og aumkunarverðara, og sýnist
reyndar hafa drætti úr ólíklegustu átt.
Hin virðulegu hjón á Ásvallagötunni,
Bjarni Magnússon skrifstofustjóri og
Kamilla, eða frú Camilla, verða ógleym-
anleg og jafnvel frúin sýnir dálítið
óvænta hlið og er þó eðli sínu trú. Eft-
irminnilegustu og rækilegustu mannlýs-
ingar, fyrir utan Pál sjálfan, verða þó að
mínum dómi þeir Valþór ritstjóri og
Finnbogi Ingólfsson blaðamaður og
skáld. í lýsingu Valþórs og ýmsum góð-
um kostum hans felst vitaskuld hluti af
skýringunni á langlundargeði Páls, en
hann er líka dæmi þess að sá sem hefur
selt sál sína fjandanum, fær ekki aftur
snúið. Finnbogi Ingólfsson er að því
leyti tragískara dæmi um sömu villu sem
Umsagnir um bœkur
hann er Valþóri gáfaðri og skilur betur
hvað hann hefur gert, enda verða örlög
hans í samræmi við það. Páttur hans er
einn hinn eftirminnilegasti í bókinni.
Þótt mannlýsingar séu mikilvægar og
skemmtilegt sé að athuga þær hverja um
sig felst megingildi þeirra í hlutverki
innan stærri heildar. Stjórnmálasaga og
breyttar ytri aðstæður á Islandi á fimmta
áratugnum eru vissulega mikilvægt efni í
sögunni en meginviðfangsefni hennar
virðist mér þó vera djúptækar breyting-
ar á andlegum og siðferðilegum innvið-
um þjóðarinnar í kjölfar breytinga á ytri
aðstæðum. Höfundur telur bersýnilega
að aukið fjármagn og gróðamöguleikar
sem leiddi af hersetu erlendra stórvelda í
landinu hafi sýkt hugarfar þjóðarinnar
og brotið niður siðferðisþrek þeirra sem
veikir voru fyrir, en þeir voru furðu-
margir, bæði til sjávar og sveita. Þessi
mynd verður trúverðug, af því að svipuð
þróun verður hjá svo mörgum persón-
um í bókinni, en jafnframt er brugðið
upp myndum af annars konar fólki, oft-
ast af eldri kynslóð en einnig ungu, sem
heldur jafnvæginu. Vera má að skilin séu
nokkuð skörp en þó skín víðast í gegn
samúð með því alþýðufólki sem verður
draumnum um gullið að bráð. Oðru
máli gegnir um þá skuggalegu valda-
klíku sem hefur miðstöð sína í Árroða-
húsinu svo nefnda og virðist stjórna ekki
bara landinu og fjárhag þess heldur einn-
ig því litla blaði Blysfara þar sem Páll
Jónsson hefur atvinnu sína. Þegar þeir
menn koma við sögu verður ádeilan
hörðust og brugðið er upp nokkrum
afar ógeðfelldum myndum. En Ólafur
Jóhann hefur kosið að sveipa hin illu öfl,
hvort sem eru innlend eða erlend — þau
erlendu koma beint við sögu í þætti
Finnboga Ingólfssonar —, nokkurri dul.
Návist þeirra og áhrifamáttur í Árroða-
123