Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Page 53

Bernskan í kugarfarslegu Ijósi
Heimildirnar sýna að það hefur fátt breyst í umönnun foreldra og lífi
barna á heimilum frá 16. öld til þeirrar 19. ef frá eru taldar samfélags-
breytingar og tækninýjungar . . . Þó að eldi ungbarna hafi breyst . . .
og viðhorfin kannski líka lítillega, þá verða engar stórkostlegar breyt-
ingar á barnauppeldi á 18. öld. Þetta er goðsögn . . . (268, 271)
Linda Pollock hafnar þannig afdráttarlaust rétttrúnaðartúlkuninni. Taka
verður fullt tillit til niðurstaða hennar þar sem þær eru reistar á víðtækri
heimildarannsókn.
Rit Pollocks er að mörgu leyti kærkomið mótvægi gegn stífri þróunar-
hyggju hinna „rétttrúuðu". En það vekur ýmsar spurningar, einkum um
túlkun hennar á sjálfsævisögunum. I fyrsta lagi slítur hún textana sem hún
notar úr samhengi við samfélagið sem þeir eru sprottnir úr. I öðru lagi
alhæfir hún út frá heimildum sem stærstu þjóðfélagshóparnir, bændur,
þjónustufólk og fátæklingar, eiga nálega engan hlut að. Það er skrifandi
minnihlutinn sem lætur hér til sín heyra. I þriðja lagi er ýmsum spurningum
ósvarað um þann mótsagnakennda mun sem höfundur gerir á uppeldi sem
athöfn og uppeldisviðhorfum.
VI
Sagnfræðingar sem fjalla um bernskusögu hafa komist að gagnstæðum
niðurstöðum, eins og hér hefur verið rakið. Þeir hafa þar með staðfest það
sem franski sagnfræðingurinn Georges Duby sagði fyrir aldarfjórðungi:
„Þetta er erfitt, nærri óviðráðanlegt viðfangsefni.“ (Duby 1961:1) Hin
margumrædda bernskuvitund, sem Ariés og eftirmenn hans litu á sem
afsprengi langrar þróunar, virðist í endurskoðaðri gerð nokkuð stöðugt
fyrirbæri, tiltölulega ónæmt fyrir sögulegum breytingum.
Nú efast kannski einhverjir um að það sé yfirleitt hægt að komast að
traustri vitneskju um bernsku á fyrri öldum. En áður en menn gefast upp
væri ef til vill rétt að líta ögn nánar á sjónarhorn og forsendur hinna
stríðandi aðila.
Fram hefur komið að rétttrúnaðarsjónarmiðið gengur aðallega út frá
þjóðfélagsgerðinni þar sem félagslegar og lýðfræðilegar aðstæður og hug-
myndafræði valdsmanna eru helsta uppistaðan. Þar sem þessir þættir hafa
tekið miklum breytingum í aldanna rás, freistast menn til að álykta að
breytingarnar hafi haft úrslitaáhrif á tilfinningasamband foreldra og barna
ekki síður en á sjálfa félagsmótunina. Venjulega er þessu ferli lýst án þess að
tekið sé tillit til hins gagnvirka eðlis þess — jafnvel ungbarnið er ekki tómt
ílát sem hægt er að fylla með hverju sem er — eða án þess að viðurkennt sé
451