Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Page 72

Matthías Jónasson
Draumar í íslendingasögum
íslendingasögur eru auðugar af draumum. í þeim ásamt Sturlungu, Biskupa-
sögum og Heimskringlu lesum við hátt á þriðja hundrað draumsagnir, en
auk þeirra er getið allmargra drauma, sem eru þó ekki sagðir greiniiega. Hér
mun ég eingöngu ræða um sagða drauma, nánar orðað um draumsagnir, því
að það er miklum efa orpið, hversu trúverðuglega draumarnir eru sagðir.
Hætta er þar bæði á úrfellingu og ýkjum auk þess sem sterkar líkur benda til
að margar draumsagnir séu einber skáldskapur hins upphaflega sögumanns
eða afritara. Til eftirfarandi draumdæma er því ekki vitnað í þeirri trú, að
þann mann, sem draumurinn er eignaður, hljóti að hafa dreymt hann, þó að
slíkt geti að vísu verið. Víst er hins vegar að draumsagnirnar endurspegla trú
sagnamanna á það, hvernig dreymt sé og hvernig mann í tilteknum aðstæð-
um hljóti að dreyma. Margt kemur því ómeðvitað fram í draumsögninni,
svo sem um kjör alþýðu, hjátrú og ýkjur. Einnig kann henni að vera beitt í
áróðursskyni eða skotið inn vegna frásagnartækninnar.
Ekki legg ég heldur mat á sagnfræðigildi þeirra verka, sem ég finn drauma
í, og eru ýmist þurrar staðreyndaskrár (Islendingabók, Landnáma), skefja-
litlar ýkjusögur eða klerklegur áróður og öll tilbrigði þar á milli. Ef höfundi
þykir rétt að styðja frásögn sína draumi, þá velur hann eða semur draum
eins og honum þykir eiga bezt við söguhetjuna og aðstæður hennar.
Örlagadraumar
Hvernig sem draumsögnin hefir orðið til eða geymzt, beita sumir höfundar
henni af mikilli snilld, líkt og bezt gerist með „ramma“ í nútíma smásögum.
Sístætt dæmi um það er harmsaga Helgu hinnar fögru og biðlanna tveggja,
Gunnlaugs og Hrafns. Þorsteinn á Borg segir draum sinn þannig:
„Það dreymdi mig, að eg þóttist vera heima á Borg og úti fyrir
karldyrum og sá eg upp á húsin og á mæninum álft eina væna og fagra
og þóttist eg eiga og þótti mér allgóð."
470