Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Side 133

að fá Ágrip í þessari ritröð þótt ekki
teljist það til íslenskra bókmennta í
strangasta skilningi.
Rannsókn á mismunandi gerðum
Noregskonungasagna, aldri og rittengsl-
um, er eitt flóknasta vandamál norrænna
fræða og hefur löngum verið eitt af
helstu viðfangsefnum þeirra, sem um
sögurnar hafa fjallað, ásamt heimilda-
notkun og heimildameðferð sagnaritar-
anna. Eins og eðlilegt er hefur efnið
verið hugleikið norskum textafræðing-
um og sagnfræðingum, en af íslenskum
mönnum hafa Sigurður Nordal og
Bjarni Aðalbjarnarson líklega haft mest
til málanna að leggja, auk Finns Jóns-
sonar sem skrifaði að heita mátti um allt
svið fræðanna um sína daga. Satt að
segja eru niðurstöður í fræðum þessum
einatt ótraustari en ætla mætti þegar
miðað er við rökfimi og lærdóm þeirra
sem um þau fjalla. Áhuginn á að komast
að einhverjum niðurstöðum hefur oft
borið menn hálfa leið. Bjarni Einarsson
fetar í fótspor fyrirrennara sinna að því
leyti að hann fjallar rækilega um heim-
ildir og rittengsl, en hann fer gætilega og
lætur sér að mestu nægja að rekja helstu
röksemdir fyrri fræðimanna og segja á
þeim kost og löst, þegar ástæða er til.
Formáli hans gefur því gott yfirlit yfir
þau vandamál sem menn hafa séð og
glímt við í ritum um þessar sögur, en
leiðir engan á villigötur eða einstigi þar
sem laust er undir fæti, né heldur hefur
hann mikið nýtt fram að færa. Mikið
rúm tekur sem eðlilegt er samanburður
við eldri rit, einkum hin norsku yfirlits-
rit á latínu um sögu Noregskonunga.
Ágrip er sérstætt að máli og stíl og því
efni gerir Bjarni skil í formála sínum í
sérstökum kafla. Hann bendir á að mik-
ið er af fágætum orðum og óvenjulegu
orðalagi; stíllinn ber ýmis einkenni lær-
Umsagnir um bxkur
dómsstíls, þ. e. a. s. höfundur hefur ber-
sýnilega lagt einhverja stund á mælsku-
fræði, en ekki hefur honum alltaf tekist
fimlega að beita lærdómnum. Þótt ritið
sé fremur stuttaralegt og ágripskennt —
þar er á hálfu hundraði blaðsíðna fjallað
um Noregskonunga frá Haraldi hárfagra
að Sverri — lifnar frásögnin við á
köflum, svo sem eins og í frægri frásögn
af ástum Haralds lúfu og Snjófríðar
Svásadóttur sem síðari höfundar hafa
fellt inn í rit sín. Víðast hvar er sagan þó
heldur lítilmótleg ef miðað er við það
sem síðar átti fram að koma í sögum af
Noregskonungum, en þær frásagnir hafa
þróast þannig að þær hafa orðið því
efnismeiri og nákvæmari sem lengra leið
og oftar var um vélt. Nokkuð vantar á
upphaf og niðurlag Ágrips en þó er ljóst
að það hefur byrjað á að segja frá Hálf-
dani svarta, föður Haralds hárfagra, og
náð að orrustunni á Ré árið 1177, eins
og Fagrskinna og Heimskringla, en þá
var komið að þeim atvikum sem sagt er
frá í upphafi Sverris sögu.
Ekki er hægt að ráða neitt með vissu
af Ágripi um tildrög þess að verkið var
saman sett. Freistandi væri að hugsa sér
að það hafi verið gert að tilstuðlan Sverr-
is konungs, og hefði þá raunar mátt líta á
það sem eins konar inngang að sögu
hans, en Bjarni bendir á rök sem mæla
gegn því að svo hafi verið.
Fagrskinna var í rauninni nafn á
norsku handriti sem brann í Kaup-
mannahöfn 1728, og hafði Þormóður
Torfason gefið því nafnið, en síðan hef-
ur það fest við sagnarit það sem bókin
geymdi og nærri útrýmt upphaflegu
nafni sem mun hafa verið Noregs kon-
unga tal. En í útgáfu Bjarna fá bæði
nöfnin að fylgja ritinu. Sama verk var
einnig varðveitt á annarri skinnbók,
einnig norskri, sem fór sömu leiðina og
531