Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Síða 99

Madur eða kona ?
benda á að við túlkun á forngrískum skáldverkum og Islendingasögunum,
á hybris jafnan við hetju sem ferst vegna þess að hún hreykist of hátt. Að
okkar dómi er presturinn fremur á valdi ágirndar en ofdrambs. Saga hans,
rétt eins og saga Bjarna skyrbelgs, er harmsaga manns sem ferst vegna
græðgi sinnar. Sigvaldi er illmenni, ekki hetja.
Það er athyglisvert að þótt skopast sé að séra Sigvalda og honum lýst
sem hreinræktuðu illmenni - látið er hjá líða að skýra ástæður gjörða hans
og hugsjónir - verður hann bæði sannfærandi og áhugaverður. Sigfús
Blöndal benti á þetta í ritgerð um Jón og sögur hans og fullyrti meira að
segja að lýsingin á séra Sigvalda væri með þeim bestu í íslenskri skáldsagna-
gerð.12 Sama viðhorfs gætti í ritdómi sem birtist í Þjóðólfi 1876 þar sem
sagði: „Presturinn er ágætlega kýmileg persóna, en þó fullkomlega náttúru-
leg.“13 Þetta skýrist ef athuguð er afstaða söguhöfundar til Sigvalda og sú
aðferð sem notuð er við að lýsa prestinum.
Söguhöfundur yfirheyrður
I Skáldatíma fjallar Halldór Laxness á einum stað um lítið ástarkvæði eftir
Jóhann Sigurjónsson og talar í því sambandi um „kínversku aðferðina“,
það listbragð að láta þögnina tala, segja hið undursamlegasta „. . . með því
að fella alt undan nema þá drætti sem virðast tilviljunin sjálf; og óendan-
leikann.“ Hann bætir við:
Aðalatriðið má aldrei segja með orðum, því um leið og það er sagt, þá er það
ekki leingur til; eða réttara sagt: orðið til - og óendanleikinn á enda.14
Þessi hugmynd á sér djúpar rætur, meðal annars þá skoðun að með sköpun
sinni takist listamanninum að höndla eitthvað sem er í rauninni óhöndlan-
legt. Þannig hefur verið talað um fagurfræðina sem heimspeki þess ósegjan-
lega.15
Sé litið í Mann og konu má sjá tilburði í þessa átt. Eitt besta dæmið er
þar sem sagt er frá því þegar Þórarinn og Sigrún horfast djúpt í augu í
fyrsta sinn og ástin kviknar með þeim:
Ekki var tillit þetta langt, en svo var það lagað, að vel mættum vér trúa því,
að þeir, sem vitað hefðu, hvað í því lá, gætu betur ímyndað sér það en fært
það í letur. (70)
Hér er þögnin krafin sagna, aðalatriðinu eru ekki gerð skil með orðum
heldur er lesandanum látið eftir að fylla í eyðuna. Þarna vekur söguhöf-
undur athygli á því bragði sem er lykillinn að persónulýsingu Sigvalda.
Megineinkenni hennar er einmitt vægi þess ósagða. Söguhöfundur ýjar að
233