Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Page 100

Tímarit Máls og menningar
ýmsum einkennum í fari séra Sigvalda en tekur um leið fram að hann sé í
rauninni ófróður um hagi prests og gjörðir. Þessa eru víða dæmi:
. . . var hann nærri orðinn prófastur . . . en svo atvikaðist samt, að ekki
öðlaðist hann þá tign; látum vér oss litlu varða, hverjar orsakir til voru, enda
höfum vér fáar sögur um embættisstörf séra Sigvalda eður hluttekning hans í
alþýðlegum málum . . . (56)
Ekki höfum vér neinar sannar fregnir um það, hvernig farið hafi um áheit
það, er séra Sigvaldi gjörði kirkjunni á Stað . . .; þó getum vér ekki borið á
móti því, að oss virðist það ei alllítið vafamál, hvað orðið hafi um efningu
þess heits . . . (93)
A svipaðan hátt er ekki sagt berum orðum að Sigvaldi komi af stað orð-
rómnum um þungun Sigrúnar og falsi bréf til að rægja hana við Þórarin;
það er aðeins gefið í skyn. Söguhöfundur ber líka fyrir sig almannaróm og
er með dylgjur:
. . . var honum þá veitt brauðið að Stað, og gengu um það ýmsar sögur, með
hverjum atburðum það hafði orðið. Aldrei þótti séra Sigvaldi neinn afburða
kennimaður, enda sögðu kunnugir hann fremur æfa sig í að lesa ræður, með
hvaða hönd, sem þær væru ritaðar, en í því að semja þær sjálfur; . . . (58-9)
Niðurstaða okkar er að persónulýsing Sigvalda sé góð vegna þess hvað
lesandanum er látinn eftir stór hluti hennar. Rétt eins og persónur sögunn-
ar veit lesandinn ógjörla hvar hann hefur séra Sigvalda. Ymislegt í fari
prestsins þekkir hann aðeins af óljósri afspurn en gerir sér því meiri hug-
myndir sjálfur, áþekkt því sem á sér stað í kynnum fólks á vettvangi dags-
ins. Blekkingin felst í því að lesandinn eignar söguhöfundinum sitt eigið
ímyndunarafl en listfengi höfundarins felst engu síður í að virkja það.
Þegar að er gáð eru líkindin milli séra Sigvalda og söguhöfundar mikil, til
dæmis er söguhöfundurinn ekki síður lævís en presturinn. Þetta kemur
fram þegar vafasöm ættartala Sigvalda er rakin í því skyni að gera hann
tortryggilegan. Þá minna þau dæmi sem tekin voru af aðferðum söguhöf-
undar við að lýsa Sigvalda á aðferðina sem prestur beitir þegar hann kemur
sögunni um þungun Sigrúnar af stað. Sigvaldi talar um „ótætis kvisið“
(243) á sama hátt og söguhöfundur ber fyrir sig almannaróm. Munurinn er
sá að við fáum staðfestingar fyrir dylgjum söguhöfundar eftir því sem líður
á söguna en dylgjur Sigvalda reynast ekki á rökum reistar.
Höfuðeinkenni séra Sigvalda er ágirnd og öðru fremur girnist hann völd,
hann vill stjórna fólkinu í kringum sig. Vitanlega er það sama að segja um
söguhöfundinn. Það sem skilur á milli er að söguhöfundur hefur völdin,
234