Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Qupperneq 103

Maður eða kona ?
Heimildir
1) Umberto Eco. Nafn rósarinnar. Thor Vilhjálmsson þýddi. Svart á hvítu,
Reykjavík 1984, bls. 459.
2) Sbr. Hugtök og heiti í bókmenntafræði. (Ritstj. Jakob Benediktsson), Bók-
menntafræðistofnun H.I. - Mál og menning, Reykjavík 1983. Um aðalpersónu
bls. 13.
3) Steingrímur J. Þorsteinsson. Formáli að Manni og konu. Reykjavík 1968, bls. 8.
Upplýsingar um æviatriði höfundar eru fengnar úr nefndum formála og öðrum
slíkum eftir Steingrím í Islenskum úrvalsritum: Jón Thoroddsen. Ljóð og sögur.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1950.
4) Carpenter, William H. „An Icelandic novelist“. New Englander and Yale Re-
view - maí, New Haven 1887, bls. 469.
5) Þannig hefur til dæmis verið talið að sagan af þrengingum elskendanna í Manni
og konu og frásögnin af bréfafalsinu sem veldur aðskilnaði þeirra sé runnin frá
sambærilegum atvikum er áttu sér stað í lífi Jóns sjálfs og Þóreyjar móður hans.
Annars er sagt að aðalkveikjan að Manni og konu hafi verið viðskipti Þóreyjar
og prests nokkurs sem reyndi eftir lát manns hennar að ná af henni ábúðarrétti á
Reykhólum, þar sem hún bjó. I ítarlegu riti um Jón og skáldsögur hans fjallar
Steingrímur J. Þorsteinsson mikið um þessar fyrirmyndir. Hann helgar séra
Sigvalda til dæmis langan kafla og er þráður þeirrar umfjöllunar að mestu bund-
inn við að sýna fram á að hve miklu leyti prestur einn fyrir vestan, Friðrik
Eggertz, kann að vera fyrirmynd Jóns að Sigvalda (Steingrímur J. Þorsteinsson.
Jón Thoroddsen og skáldsögur hans. Helgafell, Reykjavík 1943, bls. 370). Þessu
hafði verið haldið á lofti um langa hríð og niðjar séra Friðriks jafnvel kvatt sér
hljóðs til að andmæla þessu. (Sbr. Guðmundur Eggertz. „Breiðafjarðarheimili
fyrir 50 árum“.yó'rð, 2. hefti, 3. árg., Reykjavik 1943).
6) Sbr. Olafur Jónsson. „Artíð Jóns Thoroddsen". Skírnir, tímarit Hins íslenska
bókmenntafélags, 142. árg., Reykjavík 1968, bls. 7—11.
7) Jón Thoroddsen. Maður og kona. Helgafell, Reykjavík 1968. Vitnað er til blað-
síðutals þessarar útgáfu bókarinnar innan sviga á eftir hverri tilvitnun.
8) Maður og kona er 3. persónu frásögn með alvitrum söguhöfundi sem lætur þó
stundum eins og vitneskja hans sé mjög takmörkuð. Söguhöfundur er „sá hluti
rithöfundarins sem birtist í sögunni. Þessi söguhöfundur verður að vera sjálfum
sér samkvæmur innan verksins, og hann breytist ekki.“ (Njörður P. Njarðvík.
Eðlisþættir skáldsögunnar. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1981, bls.
330
9) Það má að vísu gefa því gaum að sagan er rétt rúmlega hálfsögð þegar Jón
Thoroddsen deyr og verki hans lýkur. I fyrri hlutanum hefur Sigvaldi yfirhönd-
ina og getur þokað markmiðum sínum áleiðis. Það má aftur á móti gera því
skóna að í þeim hluta sögunnar sem aldrei var skrifaður hefði dæmið snúist við,
hlutur Þórdísar orðið stærri og hún náð yfirhöndinni í samskiptum þeirra. Þessa
sér þegar stað í fyrstu köflum seinni hlutans, í samræðum þeirra prests og í
samtölum Þórdísar og Sigrúnar.
237