Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 34

röð. Viðbrögðin við glæpum Teds Bundys
eru gott dæmi en þau einkenndust af órök-
rænum tilfinningaofsa eins og jafnan í slík-
um málum. í fjölmiðlum var sagt að Ted
væri „vitfirringur . . . tóm aska hið
2
innra . . . sálarlaust hylki . . . skepna“.
Fólk gat ekki horfst í augu við veruleikann:
að í Ted hafði losnað úr læðingi ofbeldi sem
er einkar mannlegt, of mannlegt, og alls
óskylt atferli dýra. Viðbrögðin spegluðu
ótta fólks við þverstæður manneskjunnar
sjálfrar. Allt er gert til að verja merkingar-
heim hennar og búið til annað kerfi sem á
að vera andstætt skipulagi mannsins —
ónáttúrlegt, ómennskt, dýrslegt, illt. Gam-
all hugsunarháttur segir til sín þótt forsend-
ur hans séu brostnar — orðræða fyrri tíðar
um róttækan greinarmun góðs og ills.
Jack the Ripper og Ted Bundy eru
skuggaskrímsli nútímans, táknmyndir um
óhaminn eyðileggingarofsa, tilgangslausa
tortímingu sem öðru fremur beinist gegn
líkama mannsins. Nöfn þeirra vekja ókyrrð
og heift en búa þó yfir kynlegu aðdráttar-
afli. Vinsældir „líkamlegra“ hryllingskvik-
mynda á seinni árum eru til marks um það;
í þeim birtast þeir okkur í ýmsum gervum.
Einhver sálræn þörf virðist knýja fólk til að
tæta sundur taugakerfi sitt hvað eftir annað.
Þessar kvikmyndir gegna að mörgu leyti
svipuðu hlutverki og raunverulegir atburðir
fyrr á tímum; það er eins og fólk geti ekki
lifað án tyrkjarána og spánverjavíga. Og að
baki boðorðinu „Þú skalt ekki mann deyða“
býr kannski nöturlegt hugboð: að sérhver
einstaklingur sé hugsanlegur morðingi.
Hryllingskvikmyndir eru ekki einungis
boðskapur fárs og feigðar, sé vel að gáð.
Þær steypa líkönum um koll og fela í sér
áskorun: að við endumýjum samband okk-
ar við heiminn. Þær kenna okkur að taka
einlægar þátt í lífinu með því að sýna and-
stæðu þess: neikvæðni, hrylling og dauða-
öfl sem flestir kjósa að loka augum sínum
fyrir. Við öðlumst betri skilning á því sem
er af ljósi, frjótt og jákvætt í lífinu, með því
að sökkva okkur í hrylling og líkamlega
upplausn. í einni þekktustu hrollvekju
seinni ára, The Texas Chain-Saw Massacre
(1974) birtist eftirfarandi texti á tjaldinu við
upphaf myndar:
Myndin sem þið munuð nú sjá er skýrsla
um harmleik er yfirféll fimm ungmenni,
einkum Sally Hardesty og fatlaðan bróður
hennar, Franklín að nafni. Hann er þeim
mun hörmulegri sem þau voru ung að árum.
En þótt þau hefðu lifað langa, mjög langa
æ vi, hefðu þau h vorki getað vænst né óskað
að upplifa jafn mikla sturlun og ógn eins og
þennan dag. Unaðsleg ökuferð að sumar-
lagi breytti lífi þeirra í martröð. —Atburðir
þessa dags leiddu til þess að upp komst um
einn af undarlegustu glæpum amerískra
3
annála: keðjusagarmorðin í Texas.
Kvikmynd þessi er að mörgu leyti dæmi-
gerð fyrir hrollvekjur seinustu tveggja ára-
tuga; flestar þeirra fjalla um geðsýki af
einhverju tagi og/eða árás á líkamann.
Kvenhetja myndarinnar kemst undan hryll-
ingnum við myndarlok. Samt er hinu
hræðilega andrúmslofti ekki eytt með öllu.
Þó að Leðurfésið (leikið af íslenskum rit-
höfundi) hverfi í rykmóðu þjóðvegarins
veit áhorfandinn að hann er þar ennþá — að
hann sveiflast enn með sög sína trylltum
dansi og bíður næsta fórnarlambs. Við
greinum hann ekki lengur berum augum, og
fátt er hræðilegra en ósýnileg ógn; hún
veldur djúpstæðri óró, gerir okkur að skot-
marki — við öðlumst samkennd með of-
sóttu dýri skógarins. En um leið vekur slík
24
TMM 1991:1