Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 50

Þorlákssonar biskups, og tók við embættinu
að honum látnum. í bréfi til Jóns prófasts
Ámasonar, dagsettu 2. október 1711, ræðir
hann latínunám unglingsins Sigurðar Áma-
sonar og skrifar þá:
Ég vil ekki dissimulera það að mér
þykir Janua linguarum Comenii góð
bók, ef hún væri rétt útlögð, en ónýt
var sú er vær lærðum í skóla, propter
interpretationem passim non accurat-
am. Guð gefi að þér, síra Þórður Jóns-
son og síra Jón Halldórsson vilduð
taka ykkur vetrarstund til að leggja út
eitt stykki hver; þá vilda ég og taka eitt
og síðan þá bók þrykkja láta á minn
eigin bekostning so henni yrði ekki
spillt. Ég vil biðja yður að beþenkja
þetta.“8
Því miður er ekki vitað hvernig því áformi
meistara Jóns reiddi af.
Til er enn ein íslensk þýðing af Janua
Comeniusar. Hún er varðveitt í Konung-
legu bókhlöðunni í Stokkhólmi, merkt Cod.
isl. papp. 8vo nr. 24 og er 304 blöð (latneski
textinn vinstra megin en þýðingin hægra
megin á opnunni) auk tveggja síðna ófull-
gerðs registurs.9 Þýðandi er Guðmundur
Ólafsson, f. um 1652, aðstoðarprests Hálf-
danarsonar að Undomfelli, búsettur í
Stokkhólmi. En hann var líka úr hreiðri
Skálholtsskóla þar sem hann lærði í skóla-
meistaratíð Ólafs Jónssonar á ámnum
1673-1677eða 1674—1678. Að loknunámi
í Kaupmannahöfn 1681 réðist hann til að
þýða íslensk fomrit á latínu og sænsku fyrir
Collegium Antiquitatum sem greiddi hon-
um föst árslaun, 300 dali, og var við þá iðju
til dauðadags 1695. Meðfram skyldustörf-
unum vann hann mörg önnur lofsverð verk,
eitt þeirra var þýðingin áJanua linguarum.
Bæði þýðingin sjálf og handritið, fagurlega
hreinritað, vitna um önnur og ósambærileg
starfskilyrði í Stokkhólmi og í Skálholti. Þó
er þessi þýðing heldur ekki fullgerð, sumir
latnesku kaflamir óþýddir, t.d. um jurtir og
dýr, og bersýnilega var hún aldrei prentuð.
Á þessum tíma voru stopul samskipti ís-
lendinga við Svía vegna sífelldra styrjalda
þeirra síðamefndu við Dani. Og jafnvel þó
fræðimenn vissu hver af öðmm, þökk sé
fornritunum íslensku, þá hefur þýðing Guð-
mundar Ólafssonar sennilega verið ókunn
bæði þeim Vídalínum og öðmm mektar-
mönnum sem efla vildu íslenskt skólastarf
og hefðu átt ráð á því að prenta verkið.
En endalokin í sögu þessarar bókar á ís-
landi bera það með sér að lærdómsmenn
þjóðarinnar hafa engan veginn misst áhug-
ann á riti Comeniusar, en skólamir höfðu
sífellt minni ráð á að kaupa það. I bókasafni
elsta menntaskóla Reykjavíkur, arftaka
biskupsstólaskólanna gömlu, hefur varð-
veist eina uppmnalega eintakið af Janua
linguarum á íslandi. Það er latnesk-fransk-
þýsk útgáfa, gefín út í Tours árið 1643. í
áletrun á bókinni greinir frá því að Jón
Ólafsson antiquitatum studiosus í Kaup-
inhafn hafi fært Hólaskóla þetta eintak að
gjöf. Af stafsetningu áletmnarinnar má ráða
að hún sé gerð eftir 1770. En vitaskuld getur
hún verið rituð löngu eftir að bókin var
gefin, t.d. um það bil sem Hólaskóli var
lagður niður upp úr móðuharðindunum sem
endanlega lömuðu allt skólastarf á íslandi.
Gaman væri að mega hugsa sér að gefand-
inn hefði verið Jón Ólafsson frá Gmnnavík
fremur en einhver alnafni hans. Það hefði
verið honum líkt að færa skólanum sínum
gamla svo höfðinglega gjöf. Hinu verður að
láta ósvarað hvernig sá blásnauði þjónn
íslenskrar menningarsögu og eilífðarstúd-
40
TMM 1991:1