Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 51

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 51
ent fomfræðanna hefur komist yfir franska útgáfu af Janua. Hér að framan hef ég reynt að leiða að því rök að fjórar atrennur, misstórar, hafi verið gerðar til að þýða Janua linguarum eftir Comenius á íslensku. Þetta er stutt heimild- unum sem hér voru nefndar. Einungis tvö handrit hafa varðveist allt til okkar daga, annað í Landsbókasafni Islands en hitt í Konunglegu bókhlöðunni í Stokkhólmi. Um aðrar þýðingartilraunir er, svo ég viti, einungis ein vísbending. I skrá um bækur sem Bjami Halldórsson sýslumaður á Þing- eyrum (1703-1773) lét eftir sig er nefnt meðal handrita í áttablaðabroti Comenii Janua linguarum reserata á latínu og ís- lensku.10 En Bjami var skólasveinn í Skál- holti 1716-1720 í biskupstíð Jóns Vídalíns og skólameistari þar 1723-1728, giftist dóttur Páls lögmanns Vídalín og erfði tals- vert af bókasafni hans. Gmnnavíkur-Jón var löngum hjá honum á Þingeymm, þegar hann dvaldist á íslandi 1743-1751. Þannig má vel smíða fleiri tilgátur um það hvaða þýðing það hafi verið sem Bjami sýslu- maður lét eftir sig. En það læt ég hæfari fræðimenn um að gera. Enda mundi niður- staðan engu breyta um það sem ég ætlaði að benda á í þessari grein. Það var viðleitni íslenskra lærdómsmanna til að bæta kennslu og menntun á þeim skika sem for- lögin úthlutuðu þeim. Og þá er skólameist- ari Skálholtsskóla miðsvæðis í þeirri sögu. En hann er aðeinseinn kafli íhenni. Söguna má sjá í víðara samhengi, því hún leiðir saman annars vegar Miðevrópumanninn Comenius, sem hraktist land úr landi undan stríði og ógnum með fyrirætlanir um bætta mennmn sinnar eigin þjóðar í höfðinu og fór smám saman að móta uppúr þeim stór- brotnar hugmyndir um frelsun alls mann- kyns með tilstyrk aukinnar almennrar þekkingar, og hins vegar þessa íslensku lærdómsmenn, sem unnu, vísvitandi eða bara ósjálfrátt, að því að bjarga þjóðmenn- ingunni með hjálp þekkingar og mennta. Hvorir tveggja höfðu sama tilganginn. Höfundur þakkar Hallfreði Erni Eiríkssyni og Þor- geiri Þorgeirssyni yfirlestur og hinum fyrmefnda ásamt öðrum fyrir leiðbeiningar um heimildarit. 1. Sbr. einnig Páll Eggert Ólason: Saga Islendinga 5. Seytjánda öldin. Reykjavík, 1942. Bls. 227. 2. Sbr. Alfrœði Menningarsjóðs, Islandssaga L-O. Reykjavík (Menningarsjóður) 1977. Bls. 39. 3. Samkvæmt Jóni Ólafssyni fráGrunnavík í „Um þá lærðu Vídalína" í Merkum Islendingum IV. Reykjavík (Bókfellsútgáfan) 1950. Bls. 102. 4. Jón Helgason: Jón Olafsson frá Grunnavík. Safn Fræðafjelagsins V. Kaupmannahöfn, 1926. Bls. 3 og áfram. 5. „Um þá lærðu Vídalína," bls. 96-97. 6. Hér og á eftir styðst ég við formála Jóns Þor- kelssonar að Vísnah’eri Páls lögmanns Vídalíns. Kaupmannahöfn, 1897. Bls. xii-xiii. 7. Sama stað. 8. Biskupsskjalasafn Skálholtsbiskupsdæmis IV, 6. Bls. 42-45. 9. Dagmar Capková, Kristina Eriksson: ,Janua lin- guarum in Icelandic". Acta Comeniana 6 (XXX). Prag, 1985. Bls. 201-203. 10. Jón Helgason: „Bækur og handrit á tveimur hún- veskum höfuðbólum á 18. öld.“ Landsbókasafn íslands.Árbók 1983. Reykjavík (Landsbókasafn- ið) 1985. Bls. 38. TMM 1991:1 41
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.