Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Síða 51

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Síða 51
ent fomfræðanna hefur komist yfir franska útgáfu af Janua. Hér að framan hef ég reynt að leiða að því rök að fjórar atrennur, misstórar, hafi verið gerðar til að þýða Janua linguarum eftir Comenius á íslensku. Þetta er stutt heimild- unum sem hér voru nefndar. Einungis tvö handrit hafa varðveist allt til okkar daga, annað í Landsbókasafni Islands en hitt í Konunglegu bókhlöðunni í Stokkhólmi. Um aðrar þýðingartilraunir er, svo ég viti, einungis ein vísbending. I skrá um bækur sem Bjami Halldórsson sýslumaður á Þing- eyrum (1703-1773) lét eftir sig er nefnt meðal handrita í áttablaðabroti Comenii Janua linguarum reserata á latínu og ís- lensku.10 En Bjami var skólasveinn í Skál- holti 1716-1720 í biskupstíð Jóns Vídalíns og skólameistari þar 1723-1728, giftist dóttur Páls lögmanns Vídalín og erfði tals- vert af bókasafni hans. Gmnnavíkur-Jón var löngum hjá honum á Þingeymm, þegar hann dvaldist á íslandi 1743-1751. Þannig má vel smíða fleiri tilgátur um það hvaða þýðing það hafi verið sem Bjami sýslu- maður lét eftir sig. En það læt ég hæfari fræðimenn um að gera. Enda mundi niður- staðan engu breyta um það sem ég ætlaði að benda á í þessari grein. Það var viðleitni íslenskra lærdómsmanna til að bæta kennslu og menntun á þeim skika sem for- lögin úthlutuðu þeim. Og þá er skólameist- ari Skálholtsskóla miðsvæðis í þeirri sögu. En hann er aðeinseinn kafli íhenni. Söguna má sjá í víðara samhengi, því hún leiðir saman annars vegar Miðevrópumanninn Comenius, sem hraktist land úr landi undan stríði og ógnum með fyrirætlanir um bætta mennmn sinnar eigin þjóðar í höfðinu og fór smám saman að móta uppúr þeim stór- brotnar hugmyndir um frelsun alls mann- kyns með tilstyrk aukinnar almennrar þekkingar, og hins vegar þessa íslensku lærdómsmenn, sem unnu, vísvitandi eða bara ósjálfrátt, að því að bjarga þjóðmenn- ingunni með hjálp þekkingar og mennta. Hvorir tveggja höfðu sama tilganginn. Höfundur þakkar Hallfreði Erni Eiríkssyni og Þor- geiri Þorgeirssyni yfirlestur og hinum fyrmefnda ásamt öðrum fyrir leiðbeiningar um heimildarit. 1. Sbr. einnig Páll Eggert Ólason: Saga Islendinga 5. Seytjánda öldin. Reykjavík, 1942. Bls. 227. 2. Sbr. Alfrœði Menningarsjóðs, Islandssaga L-O. Reykjavík (Menningarsjóður) 1977. Bls. 39. 3. Samkvæmt Jóni Ólafssyni fráGrunnavík í „Um þá lærðu Vídalína" í Merkum Islendingum IV. Reykjavík (Bókfellsútgáfan) 1950. Bls. 102. 4. Jón Helgason: Jón Olafsson frá Grunnavík. Safn Fræðafjelagsins V. Kaupmannahöfn, 1926. Bls. 3 og áfram. 5. „Um þá lærðu Vídalína," bls. 96-97. 6. Hér og á eftir styðst ég við formála Jóns Þor- kelssonar að Vísnah’eri Páls lögmanns Vídalíns. Kaupmannahöfn, 1897. Bls. xii-xiii. 7. Sama stað. 8. Biskupsskjalasafn Skálholtsbiskupsdæmis IV, 6. Bls. 42-45. 9. Dagmar Capková, Kristina Eriksson: ,Janua lin- guarum in Icelandic". Acta Comeniana 6 (XXX). Prag, 1985. Bls. 201-203. 10. Jón Helgason: „Bækur og handrit á tveimur hún- veskum höfuðbólum á 18. öld.“ Landsbókasafn íslands.Árbók 1983. Reykjavík (Landsbókasafn- ið) 1985. Bls. 38. TMM 1991:1 41
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.