Tímarit Máls og menningar - 01.03.1991, Page 92

Aðeins skáldsagan var eftir og nú var kom-
ið að henni. Annað áttu þessir höfundar ekki
sameiginlegt enda hafa þeir farið ákaflega
ólíkar leiðir í verkum sínum.
Um og eftir 1980 fóru þessir höfundar að
gefa út bækur um eigin fortíð. Þá glotti
margur gagnrýnandinn og sagði að það
væri einkennilegt að þau, sem forðum hróp-
uðu hæst að persónan væri ekki til, væru nú,
þegar aldurinn var farinn að segja til sín, að
gera sig sjálf að aðalpersónum bóka sinna.
Þetta væri sönnun þess að nýsagan hafi
verið geld frá upphafi, því á ævikvöldinu
fari nýsöguhöfundamir að skrifa í hefð-
bundnum stíl, knúnir af þörf fyrir að segja
sögu sína.
Auðvitað var þetta tóm meinfýsi, því hver
þessara höfunda hefur búið til mjög frum-
lega aðferð til að rita ævisögu sína. Auk
þess er augljóst samhengi milli tilrauna
þeirra með skáldsöguna og sjálfsævisögu-
ritunar þeirra, og er því ekki fráleitt að tala
um nýsjálfsævisögu.
Hér verður sagt frá þremur úr þessum
hópi, þeim Nathalie Sarraute, Marguerite
Duras og Alain Robbe-Grillet. Rætt verður
um hvem höfund fyrir sig, lýst einkennum
fyrri verka hans og því hvemig hann fer að
því að segja frá sjálfum sér. Skoðað verður
það sem líkt er með höfundunum, og að
lokum reynt að festa hendur á því sem gæti
verið æðra markmið þeirra, og ef til vill eitt
meginviðfangsefni listarinnar: að fanga líf-
ið sjálft í hverju andartaki.
*
Nathalie Sarraute fæddist árið 1900 í Rúss-
landi. Móðir hennar var rithöfundur en fað-
irinn efnaverkfræðingur. Hann varð að flýja
land vegna stjómmálaskoðana sinna þegar
Natacha litla var aðeins nokkurra ára göm-
ul. Skömmu seinna slitu foreldrar hennar
samvistum og það varð úr að litla stúlkan
settist að hjá föður sínum í París. Hún gekk
í skóla, varð franskur ríkisborgari, lærði
lög, giftist, átti böm, og ekkert benti til þess
að hún færi að skrifa bækur. Hún var komin
vel á fertugsaldurinn þegar hún fór að fikta
við penna og blað og gaf ekki út sína fyrstu
bók Tropismes fyrr en 1939, þá tæplega
fertug.
Skáldsögur eiga ávallt að færa okkur nýtt
form og nýjan efnivið. Einungis þeir sem
hafa skynjað eitthvað sem enginn annar
höfundur hefur áður skynjað eða tjáð ættu
að fást við skáldsöguritun. Þannig mætti
lýsa í stuttu máli viðhorfum Sarrautes til
ritstarfa." Hér er ef til vill að finna skýringu
á því hvers vegna hún hóf þau svona seint,
en þó umfram allt hvers vegna verk hennar
— þó fjölbreytt séu — hafa þetta sérstaka
svipmót sem veldur því að þau þekkjast úr
undir eins. Hún hefur helgað sér ákveðið
viðfangsefni, sem er það sem á sér stað á
ógreinilegum mörkum vitundar og undir-
meðvitundar: hræringar í sálarkvikunni,
strauma undir yfirborðinu sem við skynjum
ekki en bera okkur samt af leið, myndir sem
varpast leifturskjótt upp á kvikmyndatjald
hugskotsins og hverfa áður en við höfum
fyllilega numið þær; í stuttu máli allt það
sem er stundlegt og óhöndlanlegt í sálar-
lífinu, tengist þrám og löngunum, ótta, hatri
og ást, en er aldrei tjáð, því engin orð eru til
um þessi kvikuhlaup sálarinnar. Hér hafði
Nathalie Sarraute rekist á eitthvað nýtt, eitt-
hvað sem enginn annar skáldsöguhöfundur
hafði áður fjallað um í verkum sínum.
Til að kanna þessi ókunnu fyrirbæri hefur
hún þróað sérstakt tungumál, myndríkt og
ljóðrænt, sem hún hefur smíðað úr brotum
82
TMM 1991:1