Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Side 66

Guðmundur Páil Ólafsson
Byggð og landslag
— og fuglasöngur
Landslag er ásjóna landsins. Það hefur
myndast og mótast af meginöflum sem á
því vinna, en þau eru, líkt og stjóm-
málaflokkar, í eilífri baráttu og vonlausri
leit eftir jafnvægi og stöðugleika. Islenskt
landslag er að mörgu leyti óvenjulegt.
Myndrænt útlit þess er fjölbreytt og kröft-
ugt. Mjúkar og harðar línur eiga samspil
eða mynda voldugar andstæður, og litbrigði
landsins gera það líka. Ásjónan er síbreyti-
leg, nema á jökulbreiðu og í víðáttu eyði-
merkur og það er kraftur þess og tilbrey ting
sem gerir landið skemmtilegt og fróðlegt,
dularfullt og um leið töfrandi.
Já, töfrar. Hvað er nú það? Em þeir raun-
vemlegir? Töfrar landslags em ósýnilegir
samt leynast þeir í því og við fínnum fyrir
þeim. Svo er líka með persónutöfra, andblæ
húss og myrkfælni. Þetta seiðmagn býr í
óspilltri náttúru og í okkur sjálfum. Efalítið
er hér á ferð arfur mannsins frá ómunatíð.
Skynjun á seiðmagni náttúrunnar mun ætíð
heilla manninn, en skyldi þetta aðdráttarafl
vera það sama og maðurinn hefur stundum
nefnt hulin öfl, huliðsheima eða jafnvel
guði sína?
Þegar maðurinn mótar veröld sína tekst
honum, þegar best lætur, að gæða verk sín
náttúmtöfrum eða gefa af sér nýja krafta.
Þetta er sérsvið mannsins. Næmi hans kem-
ur eins fram í dansi og við hönnun húss. Við
vitum ekki hvað veldur en sumir kalla þetta
list. Hversu óljós sem þessi skynjun er þá
er það svo að landslagsmálarar verða mátt-
litlir nema þeim takist að rnála hið ósýni-
lega inn í myndir sínar, gefa þeim líf og
kraft og spennu.
Sköpunargáfan og töfrar landslags virð-
ast af sama meiði — einn og sami fjársjóð-
urinn. Þegar landslagi er spillt missir það
töfra sína og maður sem vinnur vélrænt eða
gegn betri vitund sinni missir töfrana; rúinn
þeim er hann rekald. Land rænt töfmm sín-
um er lítils virði.
Landslag og saga eiga samleið. Jarðsaga
íslands er að vísu ekki löng en hún er læsi-
legri fyrir bragðið. Uppruni landsins af
hafsbotni sést beint eða óbeint í flestum
jarðmyndunum en sérhver landskiki hefur
mótast af fjölmörgum og ólíkum öflum og
hefur því sína jarðsögu að segja. Hún segir
frá myndun og mótun lands gegnum árþús-
undir, jafnvel ármilljónir og stundum má
lesa þar glefsur úr gróðurfarssögu eða stöðu
sjávar og dýralífs á ýmsum tímum. Til við-
bótar kemur saga mannsins á íslandi. Fom-
ar og nýjar menjar, mannvirki eða leifar
þeirra. Umgjörðin er landslagið með sínu
56
TMM 1992:1