Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Page 80

við módernisma; hér á landi skutu slík
módernísk viðhorf fyrst djúpum rótum í
verkum Þórbergs Þórðarsonar og Halldórs
Kiljans Laxness. í augum lesandans varð
sjálf bókin uppspretta frásagnarinnar og
höfundurinn eða sögumaðurinn var víðs
fjarri. í angist sinni yfir því að vera skildir
útundan fóru rithöfundar að láta sögur sínar
hverfast um eigin sjálfsvitund. Bókin bauð
upp á þann einstæða möguleika fyrir sagna-
manninn að halda orðinu endalaust, stunda
einræður blaðsíðum saman án þess að sýni-
legur áheyrandi fengi rönd við reist. Þannig
má segja sem svo að einn þátt módemism-
ans megi rekja til þess að höfundar taki í
ríkara mæli en áður að vinna með bók-
menntir sem sjálfstætt listform í stað þess
að endurskapa stemmningu munnlegrar
frásagnarlistar í verkum sínum.
Skilin á milli munnlegrar orðlistar og rit-
listar urðu enn áþreifanlegri í ljóðagerð við
upphaf módemismans. Lengi vel eftir að
ritlist breiddist út héldu ljóðskáld áfram að
yrkja með þeim meðulum sem ætlað var að
njóta sín í munnlegum flutningi fyrir áheyr-
endum: reglulegri hrynjandi, rími, stuðla-
setningu og öðmm þeim einkennum sem
við þekkjum úr háttbundinni ljóðlist. Eitt af
því sem greinir svokölluð nútímaljóð frá
hinum háttbundnu er einmitt að þau eru ort
á bók handa lesendum og því hafa hljóm-
rænir eiginleikar slíkra ljóða oft vikið til
hliðar fyrir þáttum sem eru sýnilegir á blað-
síðunni. Líklega hefur þessi þróun komist
einna lengst í konkretljóðum þar sem hið
prentaða ljóð tekur á sig mynd sem undir-
strikar merkingu þess en slíkur merkingar-
auki er vitaskuld óhugsandi í munnlegum
flutningi hefðbundinna ljóða. I þessu ljósi
má hugsa um ljóðasýningar sem haldnar
hafa verið á Kjarvalsstöðum undanfama
mánuði. Þar eru hin prentuðu ljóð sýnd eins
og myndverk og því nokkuð seinheppilegt
að sýna einmitt ljóð þess nútímaskálds sem
hvað mest hefur nýtt sér hina hljómandi
þætti ljóðlistarinnar!
Ritvæðing hefur þannig getað átt sinn þátt
í að almennur áhugi fyrir ljóðlist hefur
dofnað því að fólki fmnst vanta einn meg-
inþátt listformsins í nútímaljóð: úrvinnslu á
hljómþætti orðanna. Ljóðabækur eru ekki
vinsæl söluvara en samt sem áður vill fólk
áfram fá sína ljóðlist eins og sjá mátti þegar
listaskáldin vondu fylltu samkomuhús um
allt land með ljóðaupplestri. Að undanfömu
hafa líka ljóðakvöld skálda oft verið fjölsótt
í borginni enda þótt sömu skáld selji prent-
aðar útgáfur ljóða sinna í smáum upplög-
um. Það sem hefur gerst er að fólk vill heyra
ljóð en ekki bara lesa þau og má vera að
vinsældir ljóðaupplesturs hafi opnað leið.
fyrir ýmsar brellur háttbundinnar, munn-
legrar ljóðlistar að endumýja kynni sín við
kalið brageyra þjóðarinnar. Það er til dæmis
athyglisvert að ljóð sem ætluð eru til söngs
og nefnast því dægurlagatextar em miklu
fastheldnari á fornar skáldskapardyggðir en
bóklegur samsetningur skálda; ekki bara
hrynjandina sem fylgir tónlistinni heldur
líka stuðlasetningu og rímorð. Menn geta
svo deilt um hvemig til tekst en þar er ekki
við formið að sakast.
Rithöfundum varð svo mikið um þá upp-
götvun að bókin geymdi allt sem skrifað
var, að smám saman fór það að skipta
minna máli hvort nokkur maður læsi það
sem í bókinni stæði. Menn skrifuðu bara og
skrifuðu í von um að uppgötvast síðar. Það
hafa líka margir gert eins og franski ný-
söguhöfundurinn Robbe-Grillet lýsti ágæt-
lega hér á bókmenntahátíð fyrir nokkmm
ámm þegar hann sagði frá því hvað bækur
70
TMM 1992:1