Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 106

Frauen und die Kunst, Verlag Claudia Gehrke,
Berlin 1987) talar Cixous um að það sé sárs-
aukafullt ferli að koma sér upp sterku „sjálfi“
og enn erfiðara að þekkja það svo vel að maður
geti tæmt það og fyllt aftur með „hinu“. Hvað á
hún við með „hinu“ í þetta sinn?
„Hitt“ er dulvitund mín og annarra, þau
ókönnuðu svið sálarlífsins sem hægt er að
kanna af nautn og í sársauka í listinni, segir hún.
„Hið ákjósanlega er minna og minna „ég“ —
meira og meira „þú““, segir hún og bætir við:
„Þetta getur aldrei verið meðvitað markmið.
Þessi afstaða fæðist hægt en hún er sú eina
mögulega.“ Hið dulvitaða er bæði persónuleg
og sameiginleg reynsla sem felst í málinu og í
þessu fylgir Cixous franska sálgreinandanum
Lacan að málum. Vilji listamaðurinn tjá þessa
reynslu í texta sínum verður hann að geta þurrk-
að sjálfan sig út, gert sig „ó-persónu-legan“
(,,ent-ich-ung“) og þannig getur hann leyft þrá
annarra að streyma gegnum vitund sína og gefið
henni líf í textanum. Geti maður gert sjálfan sig
að talsmanni annarra á þennan hátt er það heil-
agt, segir Cixous, og til þess þarf bæði styrk og
auðmýkt.
Katrín, amma Nínu í Meðan nóttin líður hefur
hvort tveggja. Hún elskar mann sinn en hún
getur ekki hlíft honum við þjáningu ef það
kostar líf Elínar. Sunneva gamla er á móti þessu
vali, en þegar hún sér að það er þetta sem Katrín
verður að gera, gefur hún henni sjalið.
Sjalið er gefið átakakonunum í ættinni, það
er tákn en það er aðeins tákn í krafti þess tákn-
gildis sem því er gefið. Sunneva fær það sem
gjöf fyrir að hafa gefið ást sína og hún gefur
gjöfina áfram. Smám saman virðist gjöf sjalsins
verða eins konar viðurkenning á því að viðtak-
andinn sé hæf um að elska mikið og axla þá
ábyrgð gagnvart lífinu sem gömlu konurnar
setja ofar öllu öðru:
„Ég vil það ekki.“
En Þórdís lét sig ekki. Hélt að henni sjal-
inu. Krafðist þess að hún tæki það með. Sjal
Sunnevu.
Vildi íjötra hana, Þórdís, tengja hana sögu,
löngu dauðri sögu, þefjandi ellisúrt af blóði,
mold og fúa. Rétti að henni sjal, minnti hana
á hlutverkið, á gildruna, þessa elstu gildru
sem líftð leggur: eitt andartak og allt er
breytt, níu mánuði tek ég, ár tek ég, alla
ævina tek ég. Imyndaðu þér aldrei að þú sért
fijáls að líft þínu, því f kviði þér býrgaldurinn
sem lífið gelur.
Rétti að henni sjalið. Úr því lykt af villtum
safaríkum gróðri blandin rotnunarkeim af
dúandi sinunni undir, og í golunni lágværar
sönglandi raddir, bæra kafgresið: einnig þú,
einnig þú, þú —
Og Nína hratt hendinni burt — (145-146)
Á meðan Nína afneitar ekki aðeins kyni sínu
heldur líka „hinu kvenlega“ tekst henni ekki að
skrifa. Það eina sem hún skapar eru auglýsinga-
textar.
Málið
Ekkert gerir Nínu eins óstyrka og tilhugsunin
um að hún tali í klisjum, noti ómeðvitað frá-
sagnarmynstur eða form sem aðrir haft búið til.
Nína vill ekki vera háð neinu eða neinum,
hvorki fólki né frásögnum. Hún er í stríði við
tungumálið:
Kæfir grun um að hún verði að nema söng
vindsins, ljóð öldunnar, líf landsins, finna
yminn t' blóðinu til að geta seilst inn í heiminn
á bak við heiminn. Verði að þekkja keim
rotnunar, ótta, losta og haturs;...
En hún snýr sér frá. Ætlar aðrar leiðir.
Áfram, ekki aftur á bak. (47)
Texti Nínu sjálfrar er orðræða afneitunarinnar;
hún talar í stuttum, ergilegum setningum, oft
íronískum, jafnvel háðskum. Hún reynir að
ftnna höggstað á fólki, orðræða hennar lýsir
bæði árásargimi og mannfyrirlitningu. Þannig
talar Eiríkur sem Nína bæði dáir og óttast. Hún
sér ekki kvölina sem býr að baki háði Eiríks,
ekki frekar en hún viðurkennir sína eigin kvöl.
Það kemur Nínu mjög á óvart að á milli hans og
Þórdísar reynist vera vinátta þar sem ekkert
samband ætti að vera. Marta kemur henni líka
96
TMM 1992:1