Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Page 111

falda og margslungna atburði sem gætu staðið
einir og sér og lifað sjálfstæðu lífi burtséð frá
allri táknrænu og öllu merkingarrími. Þetta birt-
ist einnig vel í þeirri mynd sem síðar er dregin
upp af stúlkunni þar sem hún sefur með stein-
völu úr fljótinu á kviðnum. Þar verður steinninn
ekki lagður í neina ákveðna vörðu hlaðna merk-
ingum heldur má velta honum lengi á milli
handa sér. Þetta táknlausa táknsæi sést nú víða
notað meðal listamanna og birtist til dæmis
skýrt í kvikmyndum pólska leikstjórans Kryst-
ofs Kieslowskis.
Líkt og hann fer Guðbergur listilega um á
jafnvægisslánni erfiðu og gefur aldrei of mikið
í skyn en heldur þó öllum möguleikum opnum
með hinum fínlegustu núönsum, eins og í áður-
nefndum „Kálfskafla“: Krakkamir sitja til
borðs með dótturinni og „Úr augunum á þeim
skein þakklæti þegar þau tuggðu kjötið og litu
til hennar í laumi. Það var henni að þakka að
þeim var boðið í mat . . .“ (bls. 61) Þarna fær
hver og einn lesandi að fara í sinn eigin túlkun-
arleik, óáreittur af höfundi, og getur bætt sínum
eigin hugmyndum útí textann „ef vill“ eins og
sagt var í gömlum matreiðslubókum. I þessum
kafla bókarinnar hlaðast upp hin ýmsu merk-
ingarlög og það svo þétt að út á milli þeirra
drýpur gómsætur og þykkur lestrarsáfi, verður
það sem á smiðsmáli er kallað „algjör safi“.
„Kálfskaflanum" lýkur við hæfi og lokar hring-
rás með því að um kvöldið kemur telpan á blóði
drifinn slátrunarstaðinn og fær í sig hroll úr
jörðinni (frá ófreskjunni sem þar býr) upp í
gegnum iljarnar og ælir síðan upp kálfinum
framan í kúna.
Sjálf lýsingin á dauða kálfsins er meðal gull-
vægari staða í bókinni, þegarkrónur sóleyjanna
fyllast blóði og lúta síðan höfði um leið og
kálfurinn missir sitt eigið, hella úr krónunni og
rísa síðan upp á ný í brennandi sól sem „ . . .
skein andartak í framandi ljóma og fjöllin virt-
ust verða annars hugar í fjarlægð“ (bls. 60). Það
eru setningar eins og þessi, sem og „A þessum
árstíma var nóttin áþekk endalausri hugsun um
alls ekkert“ (bls. 27), sem valda því að maður
leggur bókina frá sér andartak og þá er sem hún
baði ögn út síðunum eins og hvítum vængjum
þar sem hún liggur á borði eða sæng.
Glottandi einlægni
Eins og áður segir er ferskur tónn í þessari
frásögn sem samanstendur af gamalkunnugri
„guðbergsku", eins og menn kannast við úr fyrri
bókum höfundar, og einhverri nýrri nálægð svo
úr verður hárfín blanda af einlægni og fjarlægð,
kómrk og alvöru, sem hlýtur alltaf að vera eftir-
sótt af rithöfundum. Þetta er eiginlega glottandi
einlægni sem aldrei er rembingsleg heldur
renna hinir ólíku þættir eðlilega og saman-
bruggaðir fram líkt og í gruggugu jökulfljóti.
Textinn flýtur létt í farveginum sem sagan
myndar þvingunarlaust. Aðeins einu sinni í
bókinni kemur óvænt gerbragð í hið hárfína
brugg textans og það er þegar stúlkan gengur
um á Héraðsmótinu og kemur í móa þar sem
meðlimir lúðrasveitarinnar Svanirnir (útaf fyrir
sig of auðveld fyndni) liggja berrassaðir oná
konu í hverri laut og blása síðan í lúðra að losun
lokinni. Þarna missir höfundur jafnvægið og
fellur í þreyttan absúrdisma, gamalkunna grót-
esku.
Söguþráðurinn er hógvær og alltaf í bak-
grunni, hann gefur stemningunum eftir for-
grunninn og jafnvel allan flötinn eins og þegar
í miðri bók er gert hlé á sögunni með rigningar-
degi og allar persónurnar látnar leggja sig í
mjög fallegum og værðarlegum kafla líkt og áð
sé í frásögninni (upphaf 14. kafla). En á bak við
söguþráðinn gerast síðan fleiri sögur, bútar af
þeim standa upp úr bókinni hér og þar líkt og
steinar í straumi. Maður sér ekki til botns í
jökulfljótinu og þessi bók leynir á sér, það ligg-
ur við að hlutfallið sé jafnt á milli textans og
þess sem lesa má á milli línanna. Guðbergur
heldur óvenju miklu eftir af söguefni sínu og
sýnir höfundarhlédrægni sem ekki er margséð í
íslenskum skáldskap.
Það er ekki til mikils að ætla að fjalla nánar
um eiginlegan „stíl“ bókarinnar, svo þróaður og
TMM 1992:1
101