Tímarit Máls og menningar - 01.03.1992, Síða 115

Tvær bækur frá Gyrði
Gyrðir Elíasson. Heykvísl og gúmmískór. Mál og
menning 1991. 89 bls. Vetraráform um sumarferða-
lag. Mál og menning 1991.73 bls.
Þó það sé nú orðið að einskonar ritklifi að segja
Gyrði Elíasson afkastamikinn höfund, verður
samt vart annað lýsingarorð notað um verklag
hans þegar hver bókin á fætur annarri kemur frá
hans hendi og nú í haust hnykkti hann enn á
þessari nafnbót þegar þijár bækur á hans vegum
komu á markaðinn, tvær frumsamdar og ein
þýðing. í viðtali fyrir jólin nefndi skáldið að
frumsömdu bækurnar, sagnasafnið Heykvísl og
gúmmískór og ljóðabókin Vetraráform um sum-
atferðalag, hefðu upphaflega verið hugsaðar
sem eitt verk, en á ritunartímanum hefðu þær
klofnað í tvennt og kæmu þannig fyrir sjónir
lesenda. Frágangur bókanna undirstrikar að
vissu leyti þennan skyldleika, svipað útlit kápu
og brotið jafn stórt, en ýmis efnisleg tengsl milli
bókanna eru einnig fyrir hendi og sýna svo ekki
verður um villst að þær eru ritaðar með hliðsjón
hvor af annarri. Beinar hliðstæður má auðveld-
lega finna, svo sem ljóskerið sem minnir á Kína
og logar á svölum ljóðmælanda „Kvöldþanka
úr austurvegi“ (bls. 31) og sögumanns „Ein-
veruhússins" (bls. 48) eða „skipið gamla sem /
siglir grænkandi tún“ í „Maímorgunljóði" (bls.
13) og birtist í sögunni „Sálarljós" siglandi
„gegnum septemberkvöldið“ (bls. 29). Efnisleg
skörun bókanna er þó einungis ytra einkenni og
segir í raun og veru ekki mikið um sambandið
milli þeirra, auk þess sem slíka skömn má hvar-
vetna ftnna í verkum Gyrðis. Nærtækara væri
að lýsa tengslunum milli bókanna á þann veg
að þær séu samstíga, þær sýni hvor í sínu lagi
ákveðið stig á ritferli höfundarins þar sem ljóða-
gerð hans og lausamálsskáldskapur hafa færst
enn nær hvort öðm en um leið einfaldast. Hafi
Gyrðir alltaf verið að yrkja í sögum sínum og
segja sögur í ljóðunum virðist bilið þama á milli
hafa minnkað enn, en um leið hefur hann fitjað
upp á nýjum stefjum í höfundarverki sínu.
Án hvarfa
Eitt helsta einkenni sagnanna er að í þeim verða
sjaldnast nokkur afgerandi hvörf. I þeim sögum
þar sem hvarfaleysið er einna mest áberandi,
sögum eins og „Saga fyrir munnhörpu“ (bls.
71-73), „Sálarljós" (29-30) og „Kofaminning“
(64-67) virðist textinn samanstanda af óskipu-
lögðum brotum sem ekki hanga saman á neinu
nema sjónarhominu. Hlutarnir safnast aldrei
saman í brennipunkt hinnar hefðbundnu smá-
sögu þar sem sýn opnast inn í eðli atviks, athafn-
ar eða minningar, sýn sem nær oft á tíðum að
breyta skynjun söguhetjunnar þannig að hún sér
líf sitt og umhverfi í nýju ljósi. I sögum Gyrðis
em þessi hefðbundu hvörf á bak og burt. Þar er
ekki að finna punktinn þar sem þræðir sögunnar
virðast hnýtast saman svo lesandinn gerir sér
grein fyrir tengslum þeirra. í stað hans fara
hvörfin líkt og á flakk í textanum, þeim er ekki
komið fyrir á ákveðnum stað og það liggur
heldur engin kvöð á lesandanum að finna þeim
fastan stað, þau em ekki uppistöðuþáttur text-
ans. í fyrrnefndri „Sögu fyrir munnhörpu“ má
sjá þetta glögglega. Sögumaðurinn gengur upp
kirkjugarðsstíginn í þorpinu og sér hjólastól
standa úti í garði nálægs húss og glerflösku með
mjólk við hlið hans, týnir ber og fer aftur niður
í þorpið, spjallar við gamlan mann sem situr á
bekk, borðar berjaskyr í kvöldmatinn og fer
síðan í gönguferð eftir fjörunni þar sem hann
hittir stúlku sem er að veiða fisk á flugu. Hann
staldra við til að fylgjast með henni, heillaður
af sveigju líkama hennar. Og þar með er sagan
búin, hvergi er neinn hápunktur, nein skil þar
sem merking brotanna og tengslin á milli þeirra
birtast. Sagan virðist vera frásögn af hversdags-
legum athöfnum þar sem mismunandi atvik em
sett saman án þess að í þeim sé nein stígandi,
neinn þráður sem sýni tilgang þess að brotin séu
komin þarna saman. Engu að síður má finna að
á bilunum milli brotanna opnast einhver allt
annar heimur þar sem allt er á ferð og flugi.
Finna má að undir yfirborðinu er straumur sem
lesandann gmnar fremur að sé þar en að hann
skilji hvernig á honum standi. Slíkt tvísæi hefur
TMM 1992:1
105