Tímarit Máls og menningar - 01.06.1995, Síða 109

„eðli“ fylgir hinu líffræðilega kyni og fyrirbæri eins og „karlmennska" og
„kvenleiki“ eru menningarlegur tilbúningur. Karlarnir hafa séð um skil-
greiningarnar, konurnar hafa verið skilgreindar. Konur bjuggu ekki tvíhyggj-
una til, hún er sannarlega ekki í þágu kvenna og engir hafa gengið skörulegar
fram í að afbyggja hana en femínistar.
Því eins og Jacques Derrida hefúr bent á meðal annarra er engin tvennd-
arhugsun „saklaus", hinir andstæðu pólar eru aldrei jafngildir. Það hefur
komið í hlut kvennanna að axla neikvæðu eiginleikana, sem jákvæðu eigin-
leikarnir hvíla á. Fyrstu pólitísku mótmæli nýju kvennahreyfingarinnar
fólust í að mótmæla því að gegna þessu neikvæða hlutverki, þöglar og
undirgefnar. Þær vildu ekki lengur vera „hinn“ eða skuggi karlmannsins í
málinu og menningunni. En hvað svo?
Það hefur verið eitt af pólitískum og fræðilegum vopnum femínista að
benda á tvíhyggjuna og gagnrýna hana, gera hana sýnilega. Það verður hins
vegar ekki undan tvíhyggjunni vikist, hún liggur til grundvallar öllum okkar
kenningakerfum, allri okkar vestrænu hugsun! Það er skammgóður vermir
að segja bara: „Æ, hættum nú að tala um þetta, krakkar.“ I mínum augum
er það aðeins löngun til að hverfa aftur að hinu sokkna Atlantis algjörs
karlveldis í menningunni.
Þrjár kynslóðir kvenna hafa leitað að sjálfsmynd og sjálfsskilningi í fræð-
um og bókmenntum síðustu þrjá áratugi. Umræðan hefur tekið alls konar
kollsteypur, dýpkað og kvíslast og orðið mjög spennandi fræðigrein, en það
hefur ekki gerst án andstöðu. Þeir eru ófáir sem óska þessari umræðu út í
hafsauga. Hinir landsfrægu sjónvarpsþættir um bókmenntir lýðveldisins,
sem voru hvatinn að grein Friðriks, eru talandi dæmi um það.
Sænski bókmenntafræðingurinn Ebba Witt-Brattström segir þreytt og
mædd í greininni „Tilgátan um hinn kvenlega lesanda“ í bók sem heitir
Feministisk bruksanvisning (1995):
Með hinu femíníska sjónarhorni er lögð áhersla á tvennt, sem oft
fellur saman en bókmenntarannsóknirnar hafa hingað til reynt að
ýta frá sér; kyn og vald. Þó það sé fáránlegt þá er ábyrgðin alltaf
lögð á okkur af því að sanna, aftur og aftur, að það hafi — ef
myndmál er notað — verið haldin bókabrenna á textum kvenn-
anna. Þó að búið sé að skjalfesta þetta í smáatriðum svo að ekki
verður um villst, álpast femínistar oft í þá gildru að fara að ræða
það fram og aftur á forsendum andstæðinganna hvort það var
einskis vert rusl sem brann, eða ekki. (86)
Þetta er nákvæmlega það sem gerðist í umræðuþættinum í sjónvarpinu. Við
sem skrifuðum undir gagnrýni á fyrsta þáttinn bentum sjálf á að tölfræðilegt
hlutfall kvenna væri hæpin aðferð til að gagnrýna bókmenntasöguna sem
sögð var. Okkur fannst hins vegar að ekki aðeins tölur heldur líka nöfn á
íjarverandi konum, bentu á manneskjur í stað einhvers óskilgreinds hags-
TMM 1995:2
103