Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Blaðsíða 30

ATLI HEIMIR SVEINSSON
listamönnum Pólverja, en ég fór oft til Póllands á þessum árum. Bohdan var
harður gagnrýnandi og sanngjarn.Hann taldi mig á að starfa á íslandi og
vinna úr lífi mínu og hæfileikum hér. Ég ætlaði nokkrum sinnum að flytja
burt og starfa annars staðar. Hann sagði að ég hefði fundið eigin leið í
völundarhúsi samtímatónlistar, og að tónlist mín væri íslensk umfrarn allt.
„En ég nota aldrei þjóðlög“ sagði ég. Hann útskýrði fyrir mér að hin sönnu
þjóðlegheit væru ekki fólgin í því að taka gömul alþýðulög, hljómsetja þau að
hætti Hindemiths, færa þau í hljómsveitarbúning að hætti Rimskí-Korsakoffs
og gera einhverja ótímabæra kontrapúnkta með síflæðandi milliröddum úr
þeim. Hið íslenska í verkum mínum væri litameðferðin, fjarlægðarskynið og
formandstæðurnar. Alveg eins og í íslenskri sögu og landslagi.
Jón Nordal kenndi mér dálítið í tónsmíðum þegar ég var 18 ára. Ég bý enn
að því, en verk Jóns höfðu engin áhrif á mig nema Píanókonsertinn, sem var
mikil vítamínsprauta. En samt fannst mér þá, að mín leið myndi verða önnur.
Jóni mæltist vel þegar hann sagði að maður ætti að semja tónlist sem væri í
sátt við mann sjálfan. Það er mikil viska fólgin í þessari einföldu og látlausu
staðhæfingu.
Sigvaldi Kaldalóns hafði mikil áhrif á mig, enda voru lögin hans hluti af
uppeldi mínu. Og ég dáist enn að fyrirhafnarlausri laglínugáfu hans, and-
legum heilindum og tilgerðarleysi. Kaldalóns hittir oft ósjálfrátt naglann á
höfuðið. Þessi tónlist er merkilega fullkomin, þegar best lætur, á þröngu sviði
sínu. Kannski var Kaldalóns alltaf að semja sama lagið. Þegar ég núna fletti
sönglagaheftum hans níu að tölu, er ómögulegt að merkja nokkra breytingu
á ferli hans. Hann stendur alltaf í stað, var raunar ansi mistækur, en snilld-
arverk er að finna í hverju hefti.
Jón Leifs hafði líka mikil áhrif á mig. Ég reyndi aldrei að stæla hann, en
samdi stórt verk í minningu hans, stuttu eftir að hann lést. Jón bar höfuð og
herðar yfir aðra tónlistarmenn hér um sína daga. Jón hafði meiri metnað
fyrir hönd íslands en aðrir. Og hann skapaði tónlist með íslenskum sérkenn-
um, sem var ólík allri annarri tónlist. Honum tókst að tjá uppsafnaða
þjáningu þjóðarinnar í gegnum margar aldir og kergju íslendingsins. Stíll
hans er svo persónulegur, að eftir að hafa hlustað í nokkrar sekúndur veit
maður að verkið er eftir Jón og engan annan.
Starfsnautar hans, samtíma honum, létu sér nægja að stæla yfirborðslega
„gömlu meistarana“ og útvatna þá algjörlega í lapþunnri danskri beykiskóg-
arrómantík. Verk Jóns heyrðust sjaldan, aftur á móti gengu miklar sögur af
því hve fáránlegt verk Sögusinfónían þætti í útlöndum. Mér fannst alltaf að
svokallaður almenningur tæki verkum Jóns vel, þá sjaldan þau heyrðust.
Andúðin kom frá tónlistarmönnum og menningarpáfum.
Ekki er ennþá búið að frumflytja öll hljómsveitarverk Jóns. Stjórn Sinfón-
28
TMM 1997:4