Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Side 65

AÐ LJÚGA FRÁ VÍÐA
Það er í sjálfu sér ekki áhugavert að tíunda hvert pút og plagg sem maður
hefur lesið, en mín aðferð var sem sagt sú að lesa allt sem ég gat höndum yfir
komið af sagnffæði, bókmenntum og blaða- og tímaritagreinum sem vörð-
uðu Vesturíslendinga. Og svo voru það auðvitað bréfin. Þau voru mín
gagnlegasta lesning að mörgu leyti, því þar er oftar en ekki flæði tilfinning-
anna lausbeislaðra en í yfirveguðum greinum rökhygginna sagnfræðinga og
fræðimanna. í þeim má skynja undirstrauma sem ella eru huldir. Úr sumum
hef ég tekið heila kafla, auðvitað breytta. Þó er til dæmis reiðilestur Málm-
ffíðar yfir fyrri heimsstyrjöldinni og kanadísku stjórninni, þegar sonur
hennar fellur, nær orðréttur úr bréfi sem Þóra afasystir mín skrifaði afa
mínum þegar ritskoðun létti haustið 1918. Ég get þess hér til gamans, að lengi
vel ætlaði ég að láta söguna heita „Bréfafólkið;" en ég hætti við það þegar ég
sá að hún var að verða of stór fyrir eina bók.
Það er mikilvægt að afla sér staðgóðrar þekkingar á þeim tíma sem maður
ætlar að hafa að sögusviði sínu, þótt erfitt sé að setja nokkur skýr mörk um
það hversu mikil sú þekking skal vera til að geta nokkurn veginn forsvarað
gerðir sínar.
Ætli það fari ekki eftir samvisku hvers og eins?
En það er ekki síður nauðsynlegt að koma á staðinn, anda að sér andrúms-
Iofti þess fólks sem maður ætlar að fara að skrifa um. Ég var rúman mánuð
vestur í Kanada og Bandaríkjunum haustið 1993, komst ma. út til Ellis Island
í New York þar sem innflytjendur voru geymdir og skoðaðir um árabil, fylgdi
Rauðá frá Grand Forks til Pembina, þar sem ein langa-langamma mín, sem
var kölluð Sigríður stórráða, hvílir undir þúfu sinni, fór með treini eftir
járnbrautinni sem tók áratugi að leggja ffá Winnipeg til Churchill, ísbjarna-
bæjarins við Hudson Bay. Sá bær er einkum þekktur fyrir ísbirni sem ganga
þar um götur, hins geta færri að þar er eitthvert fínasta listasafn eskimóa í
veröldinni, og er frú dr. Brandson, af íslensku bergi brotin, forstöðumaður
þess. Og stórmarkaður bæjarins og listaverkaverslun er í eigu Sigurdsons
fjölskyldunnar. Og gamla Anna Sigurdson í fullu fjöri þótt komin sé yfir
áttrætt. Ég reyndi eftir föngum að komast til fleiri fyrrverandi íslendinga-
byggða, en Kanada er stórt. Ég komst auðvitað til Nýja íslands þar sem
bíldruslan sem ég keypti fyrir 500 dollara sagði stopp. Mister Guðbrandsson
kom þar að á pikkuppi sínum og blandaði sér í málin, þekkti mister Jóhann-
esson sem átti kranabíl og gerði við allt sem bilaði, ég komst til Reykjavíkur
við Manitobavatnið og Winnipegosis við samnefnt vatn. Þar er stór hluti
kirkjugarðsins eingöngu með íslenskum nöfnum, en mývargur ætlaði mig
lifandi að drepa, svo ég flúði þaðan eft ir skamma stund. En fyrir vikið gat ég
notað orðið „mývargur“ með miklu betri samvisku, ég vissi hvað það þýddi.
Mikilvægi þess að koma á staði þar sem maður ætlar að láta atburði gerast
TMM 1997:4
63