Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Síða 80

HELGl HÁLFDANARSON
öðru móti sé. Jafnvel Hamlet kemur ekki fram hefndum, fyrr en hann veit
sína eigin feigð. (1970)
Lér konungur (King Lear)
Mörgum hefur vaxið það í augum, sem í leikriti þessu er gert með hvað
mestum ólíkindum, ekki sízt samskipti Lés konungs og dætra hans í
upphafs-atriði leiksins, þar sem hann virðist úthluta þeim arfi í réttu
hlutfalli við dugnað þeirra í smjaðri. Þarflaust er þó að gera skilningi
sínum á þessu atriði og öðrum slíkum alltof óhægt um vik. Ræðuhöld
dætranna um barna-ást eru ekki annað en formsatriði í þeim hátíðahöld-
um, sem fr am fara við landa-afsal konungs. Skipting ríkisins hefur, einsog
fram kemur, þegar verið gerð, og þess gætt af mikilli nákvæmni, að þar
yrði sem allra jafnast á metunum. Óvænt hegðun Kordelíu er umffarn allt
veizluspjöll, sem kannski mætti kalla fráleita smámunasemi um form, líkt
og brúður fyndi uppá því að svara prestinum neitandi fyrir altarinu, til
þess að fara ekki að lofa uppí ermarnar einhverju, sem enginn veit hvort
hægt verður að standa við, þegar á hólminn kemur, einsog dæmin kannski
sanna, en ekki vegna þess að ástin á brúðgumanum sé neitt slakari en til
er ætlazt. í þessum meinlausa hátíða-leik er Lér bæði leikstjóri og aðal-
leikandi; og þegar Kordelía hleypur alltíeinu, vegna sinna afdráttarlausu
heilinda, útúr hlutverki sínu, þegar verst gegnir, þá kann gamli seggur
engin tök á hneykslinu, og missir allt úr reipunum, bæði sjálfan leikinn
og sitt eigið óstýriláta skap; og rekur nú hvert endemið annað, sem erfitt
er fyrir óskeikulan konung úr að bæta. En í þessu upphafs-atriði leiksins
eru hinsvegar slegnir einfaldir frumtónar mikillar hljómkviðu, sem fjallar
um gjafmildi og sjálfshyggju, þökk og vanþakklæti, hreinlyndi og fláttskap,
hroka og auðmýkt, ofsókn og fórn, grimmd og mannúð, hatur og ást, um
eilífa baráttu ills og góðs í mannheimi. Sú barátta virðist þó ekki háð milli
manna, sem annaðhvort eru vondir eða góðir, heldur heyja óræð öfl, ill
og góð, linnulausa styrjöld um mennina, eða öllu heldur um æðstu skepnu
jarðarinnar sem efni í mann. Það sem þá varðar mestu, er ekki það haldlitla
hugtak, sem kallað er hamingja, heldur sá þroski skapgerðar, sem er þess
um kominn að taka á sig hvert það gervi, sem mannlífið kann að birtast
í, hvort heldur er sæld eða kvöl, nægt eða neyð, æðsta upphefð eða dýpsta
smán. Örlögin eru margslungin, og skil góðs og ills einatt ærið óglögg.
Hitt er ljóst, að lífið á jörðinni megnar að skapa menn, sem elska, fórna,
og þola allt. (1970)
1.5.32. „skýla hornunum“. Ekki mun almennt talið, að hér sé vikið að
78
TMM 1997:4