Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Qupperneq 96

MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
til að nýju sem sjálfstætt og áhugavert viðfangsefni. Þar á ég til dæmis við
lokaritgerðir í íslenskum bókmenntum, sem smám saman eru að koma fyrir
almenningssjónir, rómönsurannsóknir Matthews Driscoll og útgáfu Ólafs
sögu Þórhallasonar sem ekki var talin með skáldskap til skamms tíma.3 Sá
sem skrifar bókmenntasögu við slíkar aðstæður getur ekki endurritað eldri
sagnffæði eins og ekkert hafi í skorist. Hann þarf ný hugtök til að skýra og
tengja saman sögu sem beðiðjiefur í handritaforða og gleymdum bókum.
Gildir það jafnt um söguleg tímabilahugtök sem hugtök um bókmennta-
greinar og líkön um þróun og framfarir. Gömlu hugtökin gefa í ljósi nýrra
heimilda skakka mynd af því hvernig fólk hefur hugsað og skapað í þessu
landi, enda miðast þau við annan og einfaldari raunveruleika en nú þekkist.
Einar Már virðist hvorki hafa áhuga á vandamáli söguritunar, hugsunar-
háttum né nýjum þekkingarforða í bókmenntasögu, ef marka má ritdóm
hans, þar sem skrifað stendur: „í kaflanum um upplýsingaröldina, sem er
grundvöllur alls þess sem á eftir fer, er sú stefna tekin að byggja mjög á
hugmyndum ýmissa kenningasmiða og ber þar hæst Michel Foucault, þannig
að ekki erofmæltað andi hanssvífi allvíðayfir vötnunum ogvíðar en nafn hans
er nefnt“. Nú má una því að vera borinn sökum um kenningarstuld, þótt það
sé næsti bær við ritþjófnað, en hitt þykir mér öllu verra að vera sakaður um
einfeldningslega trúgirni, eins og liggur í orðum Einars: „það er einkum og
sér í lagi hæpið að endursegja einhverjar afkenningum meistarans franska eins
og viðtekin sannindi sem hægt sé umsvifalaust að miða við og hátimbra svo á
slíkum grundvelli enn aðrar kenningar“.
Hvernig kemst Einar Már svo að þessum niðurstöðum; um hvaða „sann-
indi“ er að ræða og hvaða „hátimbraðar kenningar“? Slíkt hlýtur að skipta
nokkru máli ef Bókmenntasaga III er á þeim byggð, því sé skítur í uppsprett-
unni, „grundvelli alls þess sem á eftir fer“, þá þurfum við að hugsa skrif okkar
upp á nýtt, eins og hverjum má vera ljóst. En fyrst er að finna fullyrðingasemi
Einars Más stað, við hvað er nákvæmlega átt með „anda“ og „vötnum"; er
þetta spíritismi, málæði eða réttmæt gagnrýni? Þá verður tækifærið notað til
að fjalla um einstakar aðferðir og kenningar, áðurnefnda endurskoðun, því
þótt digurleg orð úr dreissugum hálsi skipti kannski litlu máli, þá geta þau
fleytt af stað misskilningi og verða ekki aftur tekin fremur en tapaður
meydómur.
1
Skoðum „sannindin“ fýrst. Ætli Einar Már eigi við stuttan inngangskafla,
„Út úr „myrkri miðalda““, þar sem fjallað er um upplýsingarheimspeki
Magnúsar Stephensens með hliðsjón af tímamótaritgerð Immanuels Kant,
94
TMM 1997:4