Tímarit Máls og menningar - 01.03.2000, Qupperneq 13

Ármann Jakobsson
Dagrenning norrænnar sögu
íslenzk menning og íslensk miðaldafræði
íslenzk menning (1942) er líklega eitt nafnkunnasta verk Sigurðar Nordals og
var um tíma til (og er sjálfsagt enn) á æði mörgum íslenskum heimilum. Á
hinn bóginn er íslenzk menning alls ekki áhrifamesta verk hans um miðalda-
bókmenntir. Ritgerðir hans um Samhengið í íslenskum bókmenntum og
Sagalitteraturen (sem síðar varð bókin Um íslenskar fornsögur), bókin um
Snorra Sturluson og formáli Egils sögu í útgáfu íslenskra fornrita höfðu veru-
leg áhrif á íslenska bókmenntasögu. Á hinn bóginn hafa vísanir í íslenzka
menningu verið sjaldgæfar í ritum miðaldafræðinga allar götur frá 1942.
íslenzk menning á ekki sinn líka meðal íslenskra rita um miðaldir. Bæði
vegna víðfeðmis - eins og nafnið gefur til kynna er umræðuefnið íslensk
menning í heild sinni - en einnig afstöðu. Sigurður Nordal ætlaði sér stóran
hlut með þessu verki, ekki í að draga saman fróðleik sem ekki lá á almanna-
færi áður eða gera grein fyrir straumum og stefnum í íslenskri bókmennta-
sögu, heldur vildi hann nálgast íslenska miðaldamenningu á heimspekilegan
hátt. Hann hefur ritið á málsvörn gegn stórvirkum lærdómsmönnum sem
hann telur að muni hneykslast á þessum samsetningi. Um þá segir hann:
Þeir rithöfundar eru stórum öfundsverðir, sem fá efni sitt í hendur í
sigurkufli, fálma hvorki né efast og eru ekki eins og mannsins barn, að
þeir sjái sig um hönd. Þeim eru í lófa lagin ákjósanlegustu skilyrði
mikilla afkasta.1
Afstaða Nordals er önnur og kemur fram í næstu setningu á eftir:
Að vísu semur enginn maður bók né gerir yfirleitt nokkurn skapaðan
hlut án þess einhverjar hugleiðingar ráði gerðum hans og hann boði
með verkum sínum einhvers konar heimspeki. (7)
Þetta er ennþá eitt merkasta framlag Sigurðar Nordals til íslenskra mið-
aldarannsókna. Það sem hann segir hér fuilum fetum er að einhver „heim-
speki“ eða hugmyndafræði sé að baki öllum fræðiritum.
Með öðrum orðum nemur Sigurður Nordal úr gildi andstæðutvenndina
grillufangara og ábyrgan fræðimann sem var höfuðatriði fyrir hinn risann í
TMM 2000:1
www.malogmenning.is
3